Theravadan

Other Translations: Deutsch , English , हिन्दी , Lietuvių kalba , Polski , ру́сский язы́к , Srpski

From: Trushant Majmudar

Majjhima Nikāya 10 મજ્જ઼િમ નિકાય ૧૦

Satipaṭṭhānasutta સ્મૃતિપ્રસ્થાન સૂત્ર્

Evaṁ me sutaṁ—એવું મેં સાંભળ્યું—

ekaṁ samayaṁ bhagavā kurūsu viharati kammāsadhammaṁ nāma kurūnaṁ nigamo. એક વખત ભગવંત કુરુદેશમાં કમ્માસદમ્મા ગામમાં વિહાર કરી રહ્યા હતા.

Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi: ત્યાં ભગવંતે ભિક્ષુઓને સંબોધિને કહ્યું:

“bhikkhavo”ti. “ભિક્ષુઓ!”

“Bhadante”ti te bhikkhū bhagavato paccassosuṁ. “ભદન્ત!”, ભિક્ષુઓએ જવાબ આપ્યો.

Bhagavā etadavoca: ભગવંતે એવું કહ્યું:

“Ekāyano ayaṁ, bhikkhave, maggo sattānaṁ visuddhiyā, sokaparidevānaṁ samatikkamāya, dukkhadomanassānaṁ atthaṅgamāya, ñāyassa adhigamāya, nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṁ cattāro satipaṭṭhānā. “એક માર્ગ છે, ભિક્ષુઓ, જીવિતોની વિશુદ્ધિ માટે, શોક, વિલાપને પાર કરવા માટે, દુઃખ અને નિરાશાના અંત માટે, સાચા માર્ગની પ્રાપ્તિ માટે, અને નિર્વાણની અનુભૂતી માટે, એટલે કે ચાર સ્મૃતિપ્રસ્થાન.

Katame cattāro? કયા ચાર?

Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṁ; ભિક્ષુઓ, જયારે અહીં ભિક્ષુ કાયાને કાયા તરીકે ધ્યાનથી જોઇને, આતુર, સમજ્ઞાની, સ્મૃતિવાન, અને દુનિયા માટે લોભ અને દુર્ભાવના દૂર કરીને રહે છે.

vedanāsu vedanānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṁ; સંવેદનાને સંવેદના તરીકે ધ્યાનથી જોઇને, આતુર, સમજ્ઞાની, સ્મૃતિવાન, અને દુનિયા માટે લોભ અને દુર્ભાવના દૂર કરીને રહેતો હોય છે.

citte cittānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṁ; ચિત્તને ચિત્ત તરીકે ધ્યાનથી જોઇને, આતુર, સમજ્ઞાની, સ્મૃતિવાન, અને દુનિયા માટે લોભ અને દુર્ભાવના દૂર કરીને રહે છે.

dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṁ. ધર્મસિદ્ધાંતોને ધર્મસિદ્ધાંત તરીકે ધ્યાનથી જોઇને, આતુર, સમજ્ઞાની, સ્મૃતિવાન, અને દુનિયા માટે લોભ અને દુર્ભાવના દૂર કરીને રહે છે.

Uddeso niṭṭhito. ઉપદેશ સમાપ્ત.

1. Kāyānupassanā ૧. કાયાની અવલોકના

1.1. Kāyānupassanāānāpānapabba ૧.૧ શ્ર્વાસોચ્છવાસ દ્વારા કાયાની અવલોકના

Kathañca, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati? અને કઇ રીતે, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ કાયાનું કાયા તરીકે અવલોકન કરીને રહે છે?

Idha, bhikkhave, bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati, pallaṅkaṁ ābhujitvā, ujuṁ kāyaṁ paṇidhāya, parimukhaṁ satiṁ upaṭṭhapetvā. અહીં ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ વનમાં અથવા ઝાઽના તળિયે અથવા ખાલી ઘરમાં પલાઠી વાળી, આસન ધારીને, શરીર ટટ્ટાર રાખીને, સ્મૃતિને સામે રાખીને બેઠો હોય છે.

So satova assasati, satova passasati. એ યાદ રાખીને શ્વાસ લે છે, યાદ રાખીને ઉચ્છવાસ કરે છે.

Dīghaṁ vā assasanto ‘dīghaṁ assasāmī’ti pajānāti, dīghaṁ vā passasanto ‘dīghaṁ passasāmī’ti pajānāti, લાંબો શ્વાસ લેતા જાણે છે ‘હું લાંબો શ્વાસ લઉ છું’, લાંબો ઉચ્છવાસ કરતા જાણે છે ‘હું લાંબો ઉચ્છવાસ કરું છું’,

rassaṁ vā assasanto ‘rassaṁ assasāmī’ti pajānāti, rassaṁ vā passasanto ‘rassaṁ passasāmī’ti pajānāti. ટૂંકો શ્વાસ લેતા જાણે છે ‘હું ટૂંકો શ્વાસ લઉ છું’, ટૂંકો ઉચ્છવાસ કરતા જાણે છે ‘હું ટૂંકો ઉચ્છવાસ કરું છું’.

‘Sabbakāyapaṭisaṁvedī assasissāmī’ti sikkhati, ‘sabbakāyapaṭisaṁvedī passasissāmī’ti sikkhati. ‘સંપૂર્ણ કાયાને અનુભવીને શ્વાસ લઉ છું’ એમ શિખે છે, ‘સંપૂર્ણ કાયાને અનુભવીને ઉચ્છવાસ કરું છું’ એમ શિખે છે.

‘Passambhayaṁ kāyasaṅkhāraṁ assasissāmī’ti sikkhati, ‘passambhayaṁ kāyasaṅkhāraṁ passasissāmī’ti sikkhati. ‘કાયાની પ્રવૃત્તિઓ શાંત કરતા શ્વાસ લઉ છું’, એમ શિખે છે, ‘કાયાની પ્રવૃત્તિઓ શાંત કરતા ઉચ્છવાસ કરું છું’, એમ શિખે છે.

Seyyathāpi, bhikkhave, dakkho bhamakāro vā bhamakārantevāsī vā dīghaṁ vā añchanto ‘dīghaṁ añchāmī’ti pajānāti, rassaṁ vā añchanto ‘rassaṁ añchāmī’ti pajānāti; જેમ એક નિપુણ સુથાર અથવા એનો શિષ્ય લાંબુ વાળતી વખતે જાણે છે કે ‘હું લાંબુ વાળું છું’, ટુંકુ વાળતી વખતે જાણે છે કે ‘હું ટુંકુ વાળું છું’;

evameva kho, bhikkhave, bhikkhu dīghaṁ vā assasanto ‘dīghaṁ assasāmī’ti pajānāti, dīghaṁ vā passasanto ‘dīghaṁ passasāmī’ti pajānāti, rassaṁ vā assasanto ‘rassaṁ assasāmī’ti pajānāti, rassaṁ vā passasanto ‘rassaṁ passasāmī’ti pajānāti; એ જ રીતે, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ લાંબો શ્વાસ લેતા જાણે છે ‘હું લાંબો શ્વાસ લઉ છું’, લાંબો ઉચ્છવાસ કરતા જાણે છે ‘હું લાંબો ઉચ્છવાસ કરું છું’, ટૂંકો શ્વાસ લેતા જાણે છે ‘હું ટૂંકો શ્વાસ લઉ છું’, ટૂંકો ઉચ્છવાસ કરતા જાણે છે ‘હું ટૂંકો ઉચ્છવાસ કરું છું’;

‘sabbakāyapaṭisaṁvedī assasissāmī’ti sikkhati, ‘sabbakāyapaṭisaṁvedī passasissāmī’ti sikkhati; ‘સંપૂર્ણ કાયાને અનુભવીને શ્વાસ લઉ છું’ એમ શિખે છે, ‘સંપૂર્ણ કાયાને અનુભવીને ઉચ્છવાસ કરું છું’ એમ શિખે છે;

‘passambhayaṁ kāyasaṅkhāraṁ assasissāmī’ti sikkhati, ‘passambhayaṁ kāyasaṅkhāraṁ passasissāmī’ti sikkhati. ‘કાયાની પ્રવૃત્તિઓ શાંત કરતા શ્વાસ લઉ છું’, એમ શિખે છે, ‘કાયાની પ્રવૃત્તિઓ શાંત કરતા ઉચ્છવાસ કરું છું’, એમ શિખે છે.

Iti ajjhattaṁ vā kāye kāyānupassī viharati, bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati; આ પ્રમાણે આંતરિક રીતે કાયાનું અવલોકન કરીને રહે છે, બાહ્ય રીતે કાયાનું અવલોકન કરીને રહે છે, આંતરિક અને બાહ્ય રીતે કાયાનું અવલોકન કરીને રહે છે;

samudayadhammānupassī vā kāyasmiṁ viharati, vayadhammānupassī vā kāyasmiṁ viharati, samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṁ viharati. કાયાના ઉદયધર્મનું અવલોકન કરીને રહે છે, કાયાના અસ્તધર્મનું અવલોકન કરીને રહે છે, કાયાના ઉદય અને અસ્તનું અવલોકન કરીને રહે છે.

‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. અથવા માત્ર જ્ઞાન અને સ્મૃતિની સ્થાપના માટે જરૂરી હોય એટલી, ‘કાયા છે’ એવી સ્મૃતિની સ્થાપના કરીને, દુનિયાથી અલગ, કશું પણ ગ્રહણ કર્યા વગર રહે છે.

Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati. આ પ્રમાણે પણ ભિક્ષુ કાયાનું કાયા તરીકે અવલોકન કરીને રહે છે.

Ānāpānapabbaṁ niṭṭhitaṁ. આનાપાન પર્વની સમાપ્તિ.

1.2. Kāyānupassanāiriyāpathapabba કાયાસ્થિતિ પ્રમાણે કાયાનું અવલોકન

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu gacchanto vā ‘gacchāmī’ti pajānāti, ṭhito vā ‘ṭhitomhī’ti pajānāti, nisinno vā ‘nisinnomhī’ti pajānāti, sayāno vā ‘sayānomhī’ti pajānāti. એના ઉપરાંત, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ ચાલીને જતી વખતે ‘ચાલીને જઉં છું’, એમ જાણતો હોય છે, ઉભા રહેતી વખતે ‘ઉભો છું’ એમ જાણતો હોય છે, બેસતી વખતે ‘બેઠો છું’ એમ જાણતો હોય છે, સૂતી વખતે ‘સૂતો છું’ એમ જાણતો હોય છે.

Yathā yathā vā panassa kāyo paṇihito hoti tathā tathā naṁ pajānāti. જેવી જેવી કાયાની સ્થિતિ હોય તેવી તેવી એની જાણ હોય છે.

Iti ajjhattaṁ vā kāye kāyānupassī viharati, bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati; આ પ્રમાણે પણ આંતરિક રીતે કાયાનું અવલોકન કરીને રહે છે, બાહ્ય રીતે કાયાનું અવલોકન કરીને રહે છે, આંતરિક અને બાહ્ય રીતે કાયાનું અવલોકન કરીને રહે છે;

Iriyāpathapabbaṁ niṭṭhitaṁ. કાયાસ્થિતિ અવલોકનની સમાપ્તિ.

1.3. Kāyānupassanāsampajānapabba ૧.૩. સંપૂર્ણ જાણકારી દ્વારા કાયાનું અવલોકન

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti, ālokite vilokite sampajānakārī hoti, samiñjite pasārite sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti. એના ઉપરાંત ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ જાણપૂર્વક આવે છે અને જાય છે, જાણપૂર્વક આજુબાજુ જુએ છે, જાણપૂર્વક અંગોને સંકોચે કે વિસ્તૃત કરે છે, જાણપૂર્વક બાહરની સંગઠી, વાડકો, અને ઝભ્ભો ધારણ કરે છે, જાણપૂર્વક ખાય, પીએ, ચાવે, અને આસ્વાદ લે છે, જાણપૂર્વક શૌચ અને પેશાબ કરે છે, જાણપૂર્વક ચાલે છે, ઉભો રહે છે, બેસે છે, સૂએ છે, જાગે છે, બોલે છે, અને જાણપૂર્વક શાંત રહે છે.

Iti ajjhattaṁ vā kāye kāyānupassī viharati …pe… આ પ્રમાણે પણ આંતરિક રીતે કાયાનું અવલોકન કરીને રહે છે, બાહ્ય રીતે કાયાનું અવલોકન કરીને રહે છે, આંતરિક અને બાહ્ય રીતે કાયાનું અવલોકન કરીને રહે છે;

evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati. આ પ્રમાણે પણ ભિક્ષુ કાયાનું કાયા તરીકે અવલોકન કરીને રહે છે.

Sampajānapabbaṁ niṭṭhitaṁ. સંપૂર્ણ જાણકારી પર્વની સમાપ્તિ.

1.4. Kāyānupassanāpaṭikūlamanasikārapabba ૧.૪. કાયાની પ્રતિકૂળતા પર લક્ષ દ્વારા અવલોકનનું પર્વ

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṁ uddhaṁ pādatalā, adho kesamatthakā, tacapariyantaṁ pūraṁ nānappakārassa asucino paccavekkhati: એ ઉપરાંત, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ આ જ કાયાને પગના તળિયાથી ઉપરની તરફ અને માથાના વાળથી નીચેની તરફ વિવિધ પ્રકારની અશુદ્ધિઓથી ભરેલું જુએ છે અને એનો અનુભવ કરે છે:

‘atthi imasmiṁ kāye kesā lomā nakhā dantā taco maṁsaṁ nhāru aṭṭhi aṭṭhimiñjaṁ vakkaṁ hadayaṁ yakanaṁ kilomakaṁ pihakaṁ papphāsaṁ antaṁ antaguṇaṁ udariyaṁ karīsaṁ pittaṁ semhaṁ pubbo lohitaṁ sedo medo assu vasā kheḷo siṅghāṇikā lasikā muttan’ti. ‘આ કાયામાં માથાના વાળ, શરીરના વાળ, નખ, દાંત, ત્વચા, માંસ, પેશી, હાઽકા, અસ્થીમજ્જા, મૂત્રપિંઽ, હૃદય, યકૃત, ઉદરપટલ, બરોળ, ફેફસા, આંતરડા, અંતરપેશી, અપચેલ ખોરાક, મળ, પિત્ત, કફ, પરુ, લોહી, પરસેવો, ચરબી, આંસુ, તેલ, લાળ, નાકનો મળ, શ્લેષ દ્રવ, મૂત્ર છે.’

Seyyathāpi, bhikkhave, ubhatomukhā putoḷi pūrā nānāvihitassa dhaññassa, seyyathidaṁ—sālīnaṁ vīhīnaṁ muggānaṁ māsānaṁ tilānaṁ taṇḍulānaṁ. Tamenaṁ cakkhumā puriso muñcitvā paccavekkheyya: ‘ime sālī ime vīhī ime muggā ime māsā ime tilā ime taṇḍulā’ti. ભિક્ષુઓ, જે રીતે એક બંને છેડે મુખવાળો કોથળો હોય, જે વિવિધ પ્રકારના અનાજના દાણાઓથી ભરેલો હોય, જેમકે ઉત્તમ ચોખા, ઘઉં,મગ, અડદ, તલ, સાદા ચોખા. અને કોઇ સારી આંખશક્તિવાળો માણસ એને ખોલીને જુએ: ‘આ ઉત્તમ ચોખા છે, આ ઘઉં છે, આ મગ છે, આ અડદ છે, આ તલ છે, અને આ સાદા ચોખા છે.’

Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṁ uddhaṁ pādatalā, adho kesamatthakā, tacapariyantaṁ pūraṁ nānappakārassa asucino paccavekkhati: એ જ રીતે, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ આ કાયાને પગના તળિયાથી ઉપરની તરફ અને માથાના વાળથી નીચેની તરફ વિવિધ પ્રકારની અશુદ્ધિઓથી ભરેલું જુએ છે અને અનુભવ કરે છે:

‘atthi imasmiṁ kāye kesā lomā …pe… muttan’ti. ‘આ કાયામાં માથાના વાળ, શરીરના વાળ, નખ, દાંત, ત્વચા, માંસ, પેશી, હાઽકા, અસ્થીમજ્જા, મૂત્રપિંઽ, હૃદય, યકૃત, ઉદરપટલ, બરોળ, ફેફસા, આંતરડા, અંતરપેશી, અપચેલ ખોરાક, મળ, પિત્ત, કફ, પરુ, લોહી, પરસેવો, ચરબી, આંસુ, તેલ, લાળ, નાકનો મળ, શ્લેષ દ્રવ, મૂત્ર છે.’

Paṭikūlamanasikārapabbaṁ niṭṭhitaṁ. કાયાની પ્રતિકૂળ મનોલક્ષ દ્વારા અવલોકનાના પર્વની સમાપ્તિ.

1.5. Kāyānupassanādhātumanasikārapabba ૧.૫. કાયાની ધાતુઓના હિસાબે અવલોકનનું પર્વ

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṁ yathāṭhitaṁ yathāpaṇihitaṁ dhātuso paccavekkhati: આ ઉપરાંત, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ આ કાયાની જેવી પણ સ્થિતી હોય, જેવી પણ દશા હોય, તેમાં ધાતુઓના હિસાબે અવલોકન કરે છે:

‘atthi imasmiṁ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātū’ti. ‘આ કાયામાં પૃથ્વી ધાતુ, જળ ધાતુ, અગ્નિ ધાતુ, અને વાયુ ધાતુ છે.’

Seyyathāpi, bhikkhave, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā gāviṁ vadhitvā catumahāpathe bilaso vibhajitvā nisinno assa. જે રીતે કોઇ નિપુણ કસાઇ અથવા કસાઇનો શિષ્ય ગાયને મારીને એના ટુકડા લઇને ચોક પર બેઠો હોય.

Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṁ yathāṭhitaṁ yathāpaṇihitaṁ dhātuso paccavekkhati: એ જ રીતે ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ આ કાયાની જેવી પણ સ્થિતી હોય, જેવી પણ દશા હોય, તેમાં ધાતુઓના હિસાબે અવલોકન કરે છે:

‘atthi imasmiṁ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātū’ti. ‘આ કાયામાં પૃથ્વી ધાતુ છે, જળ ધાતુ છે, અગ્નિ ધાતુ છે, વાયુ ધાતુ છે.’

Dhātumanasikārapabbaṁ niṭṭhitaṁ. કાયાની ધાતુના હિસાબે અવલોકનના પર્વની સમાપ્તિ.

1.6. Kāyānupassanānavasivathikapabba ૧.૫. કાયાનું સ્મશાનગૃહમાં શબ દ્વારા અવલોકનનું પર્વ

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṁ sivathikāya chaḍḍitaṁ ekāhamataṁ vā dvīhamataṁ vā tīhamataṁ vā uddhumātakaṁ vinīlakaṁ vipubbakajātaṁ. એના ઉપરાંત, ભિક્ષુઓ, ધારોકે ભિક્ષુ એક સ્મશાનમાં નાખી દીધેલા શબને જુએ જે એક કે બે કે ત્રણ દહાડાથી મરેલું હોય અને ફૂલેલું, ભૂરુ, સડી ગયેલું હોય.

So imameva kāyaṁ upasaṁharati: એ એની તુલના પોતાના શરીર જોડે કરે:

‘ayampi kho kāyo evaṁdhammo evaṁbhāvī evaṁanatīto’ti. ‘આ મારૂં શરીર પણ એ જ સ્વભાવનું છે, એની એવી જ દશા થશે, એનાથી પાર નહીં થાય.’

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṁ sivathikāya chaḍḍitaṁ kākehi vā khajjamānaṁ kulalehi vā khajjamānaṁ gijjhehi vā khajjamānaṁ kaṅkehi vā khajjamānaṁ sunakhehi vā khajjamānaṁ byagghehi vā khajjamānaṁ dīpīhi vā khajjamānaṁ siṅgālehi vā khajjamānaṁ vividhehi vā pāṇakajātehi khajjamānaṁ. આ ઉપરાંત, ભિક્ષુઓ, ધારોકે કોઇ ભિક્ષુ સ્મશાનમાં નાખી દિધેલું શબ જુએ જેને કાગડા, બાજ, ગીધ, બગલા, કુતરા, વાઘ, ચિત્તો, અથવા વિવિધ પ્રકારના પ્રાણીઓ ખાતા હોય.

So imameva kāyaṁ upasaṁharati: એ એની તુલના પોતાના શરીર જોડે કરે:

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṁ sivathikāya chaḍḍitaṁ aṭṭhikasaṅkhalikaṁ samaṁsalohitaṁ nhārusambandhaṁ …pe… આ ઉપરાંત, ભિક્ષુઓ, ધારોકે ભિક્ષુ એક સ્મશાનમાં નાખી દીધેલું માંસ અને રક્ત યુક્ત પેશીઓ દ્વારા જોડાયેલું હાડપિંજર જુએ …

Aṭṭhikasaṅkhalikaṁ nimaṁsalohitamakkhitaṁ nhārusambandhaṁ …pe… આ ઉપરાંત, ભિક્ષુઓ, ધારોકે ભિક્ષુ એક સ્મશાનમાં નાખી દીધેલું માંસ વગરનું પણ રક્ત યુક્ત પેશીઓ દ્વારા જોડાયેલું હાડપિંજર જુએ …

Aṭṭhikasaṅkhalikaṁ apagatamaṁsalohitaṁ nhārusambandhaṁ …pe… આ ઉપરાંત, ભિક્ષુઓ, ધારોકે ભિક્ષુ એક સ્મશાનમાં નાખી દીધેલું માંસ અને રક્ત વગરનું પણ પેશીઓ દ્વારા જોડાયેલું હાડપિંજર જુએ …

Aṭṭhikāni apagatasambandhāni disā vidisā vikkhittāni, aññena hatthaṭṭhikaṁ aññena pādaṭṭhikaṁ aññena gopphakaṭṭhikaṁ aññena jaṅghaṭṭhikaṁ aññena ūruṭṭhikaṁ aññena kaṭiṭṭhikaṁ aññena phāsukaṭṭhikaṁ aññena piṭṭhiṭṭhikaṁ aññena khandhaṭṭhikaṁ aññena gīvaṭṭhikaṁ aññena hanukaṭṭhikaṁ aññena dantaṭṭhikaṁ aññena sīsakaṭāhaṁ. પેશી વગરના ફક્ત હાડકા, જુદી જુદી દિશાઓમાં વિખરાયેલા, અહીં હાથનું હાડકું, ત્યાં પગનું હાડકું, અહીં પિંડલીનું હડકું, ત્યાં જાંઘનું હાડકું, અહીં નિતંબનું હાડકું, ત્યાં કમરનું હાડકું, અહીં પાંસળીઓ, ત્યાં પીઠના હાડકા, અહીં ખાંધાના હાડકા, ત્યાં બાહુના હાડકા, અહીં ગરદનના હાડકા, ત્યાં જડબાના હાડકા, અહીં દાંત, ત્યાં ખોપડી.

So imameva kāyaṁ upasaṁharati: એ એની તુલના પોતાના શરીર જોડે કરે:

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṁ sivathikāya chaḍḍitaṁ, aṭṭhikāni setāni saṅkhavaṇṇapaṭibhāgāni …pe… શંખ જેવા સફેદ હાડકા, …

Aṭṭhikāni puñjakitāni terovassikāni …pe… જર્જરિત ઢગલામાં રહેલા હાડકા, …

Aṭṭhikāni pūtīni cuṇṇakajātāni. સડીને ભૂકો થઇ ગયેલા હાડકા, …

So imameva kāyaṁ upasaṁharati: એ એની તુલના પોતાના શરીર જોડે કરે:

Navasivathikapabbaṁ niṭṭhitaṁ. સ્મશાનગૃહ શબના પર્વની સમાપ્તિ.

Cuddasakāyānupassanā niṭṭhitā. કાયાસ્થિતિ અવલોકનની સમાપ્તિ.

2. Vedanānupassanā સંવેદનાનું અવલોકન

Kathañca, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati? અને ભિક્ષુઓ, કઇ રીતે ભિક્ષુ સંવેદનાનું સંવેદના તરીકે અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે?

Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhaṁ vā vedanaṁ vedayamāno ‘sukhaṁ vedanaṁ vedayāmī’ti pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ સુખદ સંવેદના અનુભવતી વખતે જાણે છે ‘હું સુખદ સંવેદના અનુભવી રહ્યો છું.’

Dukkhaṁ vā vedanaṁ vedayamāno ‘dukkhaṁ vedanaṁ vedayāmī’ti pajānāti. દુઃખદ સંવેદના અનુભવતી વખતે જાણે છે ‘હું દુઃખદ સંવેદના અનુભવી રહ્યો છું.’

Adukkhamasukhaṁ vā vedanaṁ vedayamāno ‘adukkhamasukhaṁ vedanaṁ vedayāmī’ti pajānāti. ના સુખદ ના દુઃખદ સંવેદના અનુભવતી વખતે જાણે છે ‘હું ના સુખદ ના દુઃખદ સંવેદના અનુભવી રહ્યો છું.’

Sāmisaṁ vā sukhaṁ vedanaṁ vedayamāno ‘sāmisaṁ sukhaṁ vedanaṁ vedayāmī’ti pajānāti. સંસારીક સુખદ સંવેદના અનુભવતી વખતે જાણે છે ‘હું સંસારીક સુખદ સંવેદના અનુભવી રહ્યો છું.’

Nirāmisaṁ vā sukhaṁ vedanaṁ vedayamāno ‘nirāmisaṁ sukhaṁ vedanaṁ vedayāmī’ti pajānāti. આધ્યાત્મિક સુખદ સંવેદના અનુભવતી વખતે જાણે છે ‘હું આધ્યાત્મિક સુખદ સંવેદના અનુભવી રહ્યો છું.’

Sāmisaṁ vā dukkhaṁ vedanaṁ vedayamāno ‘sāmisaṁ dukkhaṁ vedanaṁ vedayāmī’ti pajānāti. સંસારીક દુઃખદ સંવેદના અનુભવતી વખતે જાણે છે ‘હું સંસારીક દુઃખદ સંવેદના અનુભવી રહ્યો છું.’

Nirāmisaṁ vā dukkhaṁ vedanaṁ vedayamāno ‘nirāmisaṁ dukkhaṁ vedanaṁ vedayāmī’ti pajānāti. આધ્યાત્મિક દુઃખદ સંવેદના અનુભવતી વખતે જાણે છે ‘હું આધ્યાત્મિક દુઃખદ સંવેદના અનુભવી રહ્યો છું.’

Sāmisaṁ vā adukkhamasukhaṁ vedanaṁ vedayamāno ‘sāmisaṁ adukkhamasukhaṁ vedanaṁ vedayāmī’ti pajānāti. સંસારીક ના સુખદ ના દુઃખદ સંવેદના અનુભવતી વખતે જાણે છે ‘હું સંસારીક ના સુખદ ના દુઃખદ સંવેદના અનુભવી રહ્યો છું.’

Nirāmisaṁ vā adukkhamasukhaṁ vedanaṁ vedayamāno ‘nirāmisaṁ adukkhamasukhaṁ vedanaṁ vedayāmī’ti pajānāti. આધ્યાત્મિક ના સુખદ ના દુઃખદ સંવેદના અનુભવતી વખતે જાણે છે ‘હું આધ્યાત્મિક ના સુખદ ના દુઃખદ સંવેદના અનુભવી રહ્યો છું.’

Iti ajjhattaṁ vā vedanāsu vedanānupassī viharati, bahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati; આ પ્રમાણે આંતરિક રીતે સંવેદનાનું અવલોકન કરીને રહે છે, બાહ્ય રીતે સંવેદનાનું અવલોકન કરીને રહે છે, આંતરિક અને બાહ્ય રીતે સંવેદનાનું અવલોકન કરીને રહે છે;

samudayadhammānupassī vā vedanāsu viharati, vayadhammānupassī vā vedanāsu viharati, samudayavayadhammānupassī vā vedanāsu viharati. સંવેદનાના ઉદયધર્મનું અવલોકન કરીને રહે છે, સંવેદનાના અસ્તધર્મનું અવલોકન કરીને રહે છે, સંવેદનાના ઉદય અને અસ્તનું અવલોકન કરીને રહે છે.

‘Atthi vedanā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. અથવા માત્ર જ્ઞાન અને સ્મૃતિની સ્થાપના માટે જરૂરી હોય એટલી, ‘સંવેદના છે’ એવી સ્મૃતિની સ્થાપના કરીને, દુનિયાથી અલગ, કશું પણ ગ્રહણ કર્યા વગર રહે છે.

Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati. આ પ્રમાણે પણ ભિક્ષુ સંવેદનાનું સંવેદના તરીકે અવલોકન કરીને રહે છે.

Vedanānupassanā niṭṭhitā. સંવેદના અવલોકનના પર્વની સમાપ્તિ.

3. Cittānupassanā ૩. ચિત્ત અવલોકન

Kathañca, bhikkhave, bhikkhu citte cittānupassī viharati? અને ભિક્ષુઓ, કઇ રીતે ભિક્ષુ ચિત્તનું ચિત્ત તરીકે અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે?

Idha, bhikkhave, bhikkhu sarāgaṁ vā cittaṁ ‘sarāgaṁ cittan’ti pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ રાગસહિત ચિત્તને ‘રાગસહિત ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Vītarāgaṁ vā cittaṁ ‘vītarāgaṁ cittan’ti pajānāti. રાગરહિત ચિત્તને ‘રાગરહિત ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Sadosaṁ vā cittaṁ ‘sadosaṁ cittan’ti pajānāti. દ્વેષસહિત ચિત્તને ‘દ્વેષસહિત ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Vītadosaṁ vā cittaṁ ‘vītadosaṁ cittan’ti pajānāti. દ્વેષરહિત ચિત્તને ‘દ્વેષરહિત ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Samohaṁ vā cittaṁ ‘samohaṁ cittan’ti pajānāti. મોહસહિત ચિત્તને ‘મોહસહિત ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Vītamohaṁ vā cittaṁ ‘vītamohaṁ cittan’ti pajānāti. મોહરહિત ચિત્તને ‘મોહરહિત ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Saṅkhittaṁ vā cittaṁ ‘saṅkhittaṁ cittan’ti pajānāti. સંક્ષિપ્ત ચિત્તને ‘સંક્ષિપ્ત ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Vikkhittaṁ vā cittaṁ ‘vikkhittaṁ cittan’ti pajānāti. વિખરાયેલા ચિત્તને ‘વિખરાયેલા ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Mahaggataṁ vā cittaṁ ‘mahaggataṁ cittan’ti pajānāti. વિશાળ ચિત્તને ‘વિશાળ ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Amahaggataṁ vā cittaṁ ‘amahaggataṁ cittan’ti pajānāti. સીમિત ચિત્તને ‘સીમિત ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Sauttaraṁ vā cittaṁ ‘sauttaraṁ cittan’ti pajānāti. ઉતરતી કક્ષાના ચિત્તને ‘ઉતરતી કક્ષાના ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Anuttaraṁ vā cittaṁ ‘anuttaraṁ cittan’ti pajānāti. ઉચ્ચ કક્ષાના ચિત્તને ‘ઉચ્ચ કક્ષાના ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Samāhitaṁ vā cittaṁ ‘samāhitaṁ cittan’ti pajānāti. શાંત સ્થિર ચિત્તને ‘શાંત સ્થિર ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Asamāhitaṁ vā cittaṁ ‘asamāhitaṁ cittan’ti pajānāti. અશાંત અસ્થિર ચિત્તને ‘અશાંત અસ્થિર ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Vimuttaṁ vā cittaṁ ‘vimuttaṁ cittan’ti pajānāti. વિમુક્ત ચિત્તને ‘વિમુક્ત ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Avimuttaṁ vā cittaṁ ‘avimuttaṁ cittan’ti pajānāti. અવિમુક્ત ચિત્તને ‘અવિમુક્ત ચિત્ત’ તરીકે જાણે છે.

Iti ajjhattaṁ vā citte cittānupassī viharati, bahiddhā vā citte cittānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā citte cittānupassī viharati; આ પ્રમાણે આંતરિક રીતે ચિત્તનું ચિત્ત તરીકે અવલોકન કરીને રહે છે, બાહ્ય રીતે ચિત્તનું ચિત્ત તરીકે અવલોકન કરીને રહે છે, આંતરિક અને બાહ્ય રીતે ચિત્તનું ચિત્ત તરીકે અવલોકન કરીને રહે છે;

samudayadhammānupassī vā cittasmiṁ viharati, vayadhammānupassī vā cittasmiṁ viharati, samudayavayadhammānupassī vā cittasmiṁ viharati. ચિત્તના ઉદયધર્મનું અવલોકન કરીને રહે છે, ચિત્તના અસ્તધર્મનું અવલોકન કરીને રહે છે, ચિત્તના ઉદય અને અસ્તનું અવલોકન કરીને રહે છે.

‘Atthi cittan’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. અથવા માત્ર જ્ઞાન અને સ્મૃતિની સ્થાપના માટે જરૂરી હોય એટલી, ‘ચિત્ત છે’ એવી સ્મૃતિની સ્થાપના કરીને, દુનિયાથી અલગ, કશું પણ ગ્રહણ કર્યા વગર રહે છે.

Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu citte cittānupassī viharati. આ પ્રમાણે પણ ભિક્ષુ ચિત્તનું ચિત્ત તરીકે અવલોકન કરીને રહે છે.

Cittānupassanā niṭṭhitā. ચિત્ત અવલોકનના પર્વની સમાપ્તિ.

4. Dhammānupassanā ૪. ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન

4.1. Dhammānupassanānīvaraṇapabba ૪.૧. ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવરોધોના અનુસાર અવલોકનનું પર્વ

Kathañca, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati? અને ભિક્ષુઓ, કઇ રીતે ભિક્ષુ ધર્મસિદ્ધાંતોનું ધર્મસિદ્ધાંત તરીકે અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે?

Idha, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu. અહીં, ભિક્ષુઓ, એક ભિક્ષુ પાંચ અવરોધોના અનુસાર ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે.

Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu? અને ભિક્ષુઓ, કઇ રીતે એક ભિક્ષુ પાંચ અવરોધોને અનુસાર ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે?

Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṁ vā ajjhattaṁ kāmacchandaṁ ‘atthi me ajjhattaṁ kāmacchando’ti pajānāti, asantaṁ vā ajjhattaṁ kāmacchandaṁ ‘natthi me ajjhattaṁ kāmacchando’ti pajānāti; yathā ca anuppannassa kāmacchandassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa kāmacchandassa pahānaṁ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa kāmacchandassa āyatiṁ anuppādo hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુમાં જ્યારે કામવિષયની ઇચ્છા હોય છે ત્યારે એ જાણતો હોય છે ‘મારામાં કામવિષયની ઇચ્છા છે’, જ્યારે કામવિષયની ઇચ્છા નથી હોતી ત્યારે એ જાણતો હોય છે ‘મારામાં કામવિષયની ઇચ્છા નથી’; કામવિષયની ઇચ્છા કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ જાણે છે, કઇ રીતે ઉત્પન્ન થયેલી કામવિષયની ઇચ્છા નષ્ટ થાય છે એ જાણે છે, નષ્ટ થયેલ કામવિષયની ઇચ્છા ફરી કઇ રીતે ઉત્પન્ન નથી થતી એ જાણે છે.

Santaṁ vā ajjhattaṁ byāpādaṁ ‘atthi me ajjhattaṁ byāpādo’ti pajānāti, asantaṁ vā ajjhattaṁ byāpādaṁ ‘natthi me ajjhattaṁ byāpādo’ti pajānāti; yathā ca anuppannassa byāpādassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa byāpādassa pahānaṁ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa byāpādassa āyatiṁ anuppādo hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, એક ભિક્ષુમાં જ્યારે દ્વેષ હોય છે ત્યારે એ જાણતો હોય છે ‘મારામાં દ્વેષ છે’, જ્યારે દ્વેષ નથી હોતો ત્યારે એ જાણતો હોય છે ‘મારામાં દ્વેષ નથી’; દ્વેષ કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ જાણે છે, કઇ રીતે ઉત્પન્ન થયેલો દ્વેષ નષ્ટ થાય છે એ જાણે છે, નષ્ટ થયેલ દ્વેષ ફરી કઇ રીતે ઉત્પન્ન નથી થતો એ જાણે છે.

Santaṁ vā ajjhattaṁ thinamiddhaṁ ‘atthi me ajjhattaṁ thinamiddhan’ti pajānāti, asantaṁ vā ajjhattaṁ thinamiddhaṁ ‘natthi me ajjhattaṁ thinamiddhan’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa thinamiddhassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa thinamiddhassa pahānaṁ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa thinamiddhassa āyatiṁ anuppādo hoti tañca pajānāti. ભિક્ષુમાં જ્યારે સુસ્તી અને આળસ હોય છે ત્યારે એ જાણતો હોય છે ‘મારામાં સુસ્તી અને આળસ છે’, જ્યારે સુસ્તી અને આળસ નથી હોતા ત્યારે એ જાણતો હોય છે ‘મારામાં સુસ્તી અને આળસ નથી’; સુસ્તી અને આળસ કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ તેઓ જાણે છે, કઇ રીતે ઉત્પન્ન થયેલા સુસ્તી અને આળસ નષ્ટ થાય છે એ જાણે છે, નષ્ટ થયેલ સુસ્તી અને આળસ ફરી કઇ રીતે ઉત્પન્ન નથી થતા એ તેઓ જાણે છે.

Santaṁ vā ajjhattaṁ uddhaccakukkuccaṁ ‘atthi me ajjhattaṁ uddhaccakukkuccan’ti pajānāti, asantaṁ vā ajjhattaṁ uddhaccakukkuccaṁ ‘natthi me ajjhattaṁ uddhaccakukkuccan’ti pajānāti; yathā ca anuppannassa uddhaccakukkuccassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa uddhaccakukkuccassa pahānaṁ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa uddhaccakukkuccassa āyatiṁ anuppādo hoti tañca pajānāti. ભિક્ષુમાં જ્યારે અજંપો અને ચિંતા હોય છે ત્યારે એ જાણતો હોય છે ‘મારામાં અજંપો અને ચિંતા છે’, જ્યારે અજંપો અને ચિંતા નથી હોતા ત્યારે એ જાણતો હોય છે ‘મારામાં અજંપો અને ચિંતા નથી’; અજંપો અને ચિંતા કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ જાણે છે, કઇ રીતે ઉત્પન્ન થયેલા અજંપો અને ચિંતા નષ્ટ થાય છે એ જાણે છે, નષ્ટ થયેલ અજંપો અને ચિંતા ફરી કઇ રીતે ઉત્પન્ન નથી થતા એ જાણે છે.

Santaṁ vā ajjhattaṁ vicikicchaṁ ‘atthi me ajjhattaṁ vicikicchā’ti pajānāti, asantaṁ vā ajjhattaṁ vicikicchaṁ ‘natthi me ajjhattaṁ vicikicchā’ti pajānāti; yathā ca anuppannāya vicikicchāya uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannāya vicikicchāya pahānaṁ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnāya vicikicchāya āyatiṁ anuppādo hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, એક ભિક્ષુમાં જ્યારે સંદેહ હોય છે ત્યારે એ જાણતો હોય છે ‘મારામાં સંદેહ છે’, જ્યારે સંદેહ નથી હોતો ત્યારે એ જાણતો હોય છે ‘મારામાં સંદેહ નથી’; સંદેહ કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ તેઓ જાણે છે, કઇ રીતે ઉત્પન્ન થયેલો સંદેહ નષ્ટ થાય છે એ જાણે છે, નષ્ટ થયેલ સંદેહ ફરી કઇ રીતે ઉત્પન્ન નથી થતો એ તેઓ જાણે છે.

Iti ajjhattaṁ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; આ પ્રમાણે આંતરિક રીતે ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહે છે, બાહ્ય રીતે ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહે છે, આંતરિક અને બાહ્ય રીતે ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહે છે;

samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ધર્મસિદ્ધાંતોના ઉદયધર્મનું અવલોકન કરીને રહે છે, ધર્મસિદ્ધાંતોના અસ્તધર્મનું અવલોકન કરીને રહે છે, ધર્મસિદ્ધાંતોના ઉદય અને અસ્તનું અવલોકન કરીને રહે છે.

‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. અથવા માત્ર જ્ઞાન અને સ્મૃતિની સ્થાપના માટે જરૂરી હોય એટલી, ‘ધર્મસિદ્ધાંતો છે’ એવી સ્મૃતિની સ્થાપના કરીને, દુનિયાથી અલગ, કશું પણ ગ્રહણ કર્યા વગર રહે છે.

Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu. આ પ્રમાણે પણ ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ પાંચ અવરોધોના અનુસાર ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે.

Nīvaraṇapabbaṁ niṭṭhitaṁ. અવરોધ પર્વની સમાપ્તિ

4.2. Dhammānupassanākhandhapabba ૪.૨. ખંડો દ્વારા ધર્મસિદ્ધાંતોની અવલોકના

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu. આ ઉપરાંત, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ પાંચ ગ્રહણશીલ ખંડો પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે.

Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu? અને ભિક્ષુઓ, કઇ રીતે એક ભિક્ષુ પાંચ ગ્રહણશીલ ખંડો પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે?

Idha, bhikkhave, bhikkhu: અહીં, ભિક્ષુઓ, એક ભિક્ષુ અવલોકન કરે છે:

‘iti rūpaṁ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo; ‘આ રૂપ છે, આ રૂપનો ઉદય છે, આ રૂપનો અસ્ત છે;

iti vedanā, iti vedanāya samudayo, iti vedanāya atthaṅgamo; આ સંવેદના છે, આ સંવેદનાનો ઉદય છે, આ સંવેદનાનો અસ્ત છે;

iti saññā, iti saññāya samudayo, iti saññāya atthaṅgamo; આ સંજ્ઞા છે, આ સંજ્ઞાનો ઉદય છે, આ સંજ્ઞાનો અસ્ત છે;

iti saṅkhārā, iti saṅkhārānaṁ samudayo, iti saṅkhārānaṁ atthaṅgamo; આ સંસ્કાર છે, આ સંસ્કારનો ઉદય છે, આ સંસ્કારનો અસ્ત છે;

iti viññāṇaṁ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo’ti; આ ચૈતન્ય છે, આ ચૈતન્યનો ઉદય છે, આ ચૈતન્યનો અસ્ત છે’;

iti ajjhattaṁ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; આ પ્રમાણે આંતરિક રીતે ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહે છે, બાહ્ય રીતે ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહે છે, આંતરિક અને બાહ્ય રીતે ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહે છે;

Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu. આ પ્રમાણે પણ ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ પાંચ ગ્રહણશીલ ખંડો પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે.

Khandhapabbaṁ niṭṭhitaṁ. ખંડ પર્વની સમાપ્તિ.

4.3. Dhammānupassanāāyatanapabba ૪.૩. સંવેદનાક્ષેત્ર દ્વારા ધર્મસિદ્ધાંતોની અવલોકનાનું પર્વ

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu. આ ઉપરાંત, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ છ આંતરિક અને બાહ્ય સંવેદનક્ષેત્રો પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે.

Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu? અને ભિક્ષુઓ, કઇ રીતે એક ભિક્ષુ છ આંતરિક અને બાહ્ય સંવેદનક્ષેત્રો પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે?

Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhuñca pajānāti, rūpe ca pajānāti, yañca tadubhayaṁ paṭicca uppajjati saṁyojanaṁ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṁyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṁyojanassa pahānaṁ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṁyojanassa āyatiṁ anuppādo hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ આંખને સમજે છે, રૂપને સમજે છે, એ બંન્નેના સંયોજનથી ઉત્પન્ન થતા બંધનને સમજે છે, હજી સુધી ઉત્પન્ન ના થયેલું બંધન કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ સમજે છે, ઉત્પન્ન થયેલા બંધનનો કઇ રીતે ત્યાગ થાય છે એ સમજે છે, અને ત્યાગ કરેલા બંધન કઇ રીતે ફરી ઉત્પન્ન નથી થતા એ સમજે છે.

Sotañca pajānāti, sadde ca pajānāti, yañca tadubhayaṁ paṭicca uppajjati saṁyojanaṁ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṁyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṁyojanassa pahānaṁ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṁyojanassa āyatiṁ anuppādo hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ કાનને સમજે છે, અવાજને સમજે છે, એ બંન્નેના સંયોજનથી ઉત્પન્ન થતા બંધનને સમજે છે, હજી સુધી ઉત્પન્ન ના થયેલું બંધન કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ સમજે છે, ઉત્પન્ન થયેલા બંધનનો કઇ રીતે ત્યાગ થાય છે એ સમજે છે, અને ત્યાગ કરેલા બંધન કઇ રીતે ફરી ઉત્પન્ન નથી થતા એ સમજે છે.

Ghānañca pajānāti, gandhe ca pajānāti, yañca tadubhayaṁ paṭicca uppajjati saṁyojanaṁ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṁyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṁyojanassa pahānaṁ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṁyojanassa āyatiṁ anuppādo hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ નાકને સમજે છે, ગંધને સમજે છે, એ બંન્નેના સંયોજનથી ઉત્પન્ન થતા બંધનને સમજે છે, હજી સુધી ઉત્પન્ન ના થયેલું બંધન કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ સમજે છે, ઉત્પન્ન થયેલા બંધનનો કઇ રીતે ત્યાગ થાય છે એ સમજે છે, અને ત્યાગ કરેલા બંધન કઇ રીતે ફરી ઉત્પન્ન નથી થતા એ સમજે છે.

Jivhañca pajānāti, rase ca pajānāti, yañca tadubhayaṁ paṭicca uppajjati saṁyojanaṁ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṁyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṁyojanassa pahānaṁ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṁyojanassa āyatiṁ anuppādo hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ જીભને સમજે છે, સ્વાદને સમજે છે, એ બંન્નેના સંયોજનથી ઉત્પન્ન થતા બંધનને સમજે છે, હજી સુધી ઉત્પન્ન ના થયેલું બંધન કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ સમજે છે, ઉત્પન્ન થયેલા બંધનનો કઇ રીતે ત્યાગ થાય છે એ સમજે છે, અને ત્યાગ કરેલા બંધન કઇ રીતે ફરી ઉત્પન્ન નથી થતા એ સમજે છે.

Kāyañca pajānāti, phoṭṭhabbe ca pajānāti, yañca tadubhayaṁ paṭicca uppajjati saṁyojanaṁ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṁyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṁyojanassa pahānaṁ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṁyojanassa āyatiṁ anuppādo hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ શરીરને સમજે છે, સ્પર્શને સમજે છે, એ બંન્નેના સંયોજનથી ઉત્પન્ન થતા બંધનને સમજે છે, હજી સુધી ઉત્પન્ન ના થયેલું બંધન કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ સમજે છે, ઉત્પન્ન થયેલા બંધનનો કઇ રીતે ત્યાગ થાય છે એ સમજે છે, અને ત્યાગ કરેલા બંધન કઇ રીતે ફરી ઉત્પન્ન નથી થતા એ સમજે છે.

Manañca pajānāti, dhamme ca pajānāti, yañca tadubhayaṁ paṭicca uppajjati saṁyojanaṁ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṁyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṁyojanassa pahānaṁ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṁyojanassa āyatiṁ anuppādo hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, એક ભિક્ષુ મનને સમજે છે, વિચારોને સમજે છે, એ બંન્નેના સંયોજનથી ઉત્પન્ન થતા બંધનને સમજે છે, હજી સુધી ઉત્પન્ન ના થયેલું બંધન કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ સમજે છે, ઉત્પન્ન થયેલા બંધનનો કઇ રીતે ત્યાગ થાય છે એ સમજે છે, અને ત્યાગ કરેલા બંધન કઇ રીતે ફરી ઉત્પન્ન નથી થતા એ સમજે છે.

‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati. અથવા માત્ર જ્ઞાન અને સ્મૃતિની સ્થાપના માટે જરૂરી હોય એટલી, ‘ધર્મસિદ્ધાંતો છે’ એવી સ્મૃતિની સ્થાપના કરીને, દુનિયાથી અલગ, કશું પણ ગ્રહણ કર્યા વગર રહે છે.

Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu. આ પ્રમાણે પણ, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ છ આંતરિક અને બાહ્ય સંવેદનક્ષેત્રો પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે.

Āyatanapabbaṁ niṭṭhitaṁ. સંવેદનક્ષેત્ર પર્વની સમાપ્તિ

4.4. Dhammānupassanābojjhaṅgapabba બોધિઅંગ પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોની અવલોકનાનું પર્વ

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu. આ ઉપરાંત, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ સાત બોધિઅંગો પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે.

Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu? અને ભિક્ષુઓ, કઇ રીતે ભિક્ષુ સાત બોધિઅંગો પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે?

Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṁ vā ajjhattaṁ satisambojjhaṅgaṁ ‘atthi me ajjhattaṁ satisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṁ vā ajjhattaṁ satisambojjhaṅgaṁ ‘natthi me ajjhattaṁ satisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa satisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa satisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુમાં જ્યારે સ્મૃતિનું બોધિઅંગ હોય છે ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં સ્મૃતિનું બોધિઅંગ છે’, જ્યારે સ્મૃતિનું બોધિઅંગ ના હોય ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં સ્મૃતિનું બોધિઅંગ નથી’, ના ઉત્પન્ન થયેલું સ્મૃતિનું બોધિઅંગ કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ જાણતો હોય છે, ઉત્પન્ન થયેલા સ્મૃતિના બોધિઅંગની વિકાસ દ્વારા કઇ રીતે પરિપૂર્ણતા થાય છે એ જાણે છે.

Santaṁ vā ajjhattaṁ dhammavicayasambojjhaṅgaṁ ‘atthi me ajjhattaṁ dhammavicayasambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṁ vā ajjhattaṁ dhammavicayasambojjhaṅgaṁ ‘natthi me ajjhattaṁ dhammavicayasambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુમાં જ્યારે પ્રશાંતિનો બોધિઅંગ હોય છે ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં પ્રશાંતિનો બોધિઅંગ છે’, જ્યારે પ્રશાંતિનો બોધિઅંગ ના હોય ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં પ્રશાંતિનો બોધિઅંગ નથી’, ના ઉત્પન્ન થયેલ પ્રશાંતિનો બોધિઅંગ કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ જાણતો હોય છે, ઉત્પન્ન થયેલા પ્રશાંતિના બોધિઅંગની વિકાસ દ્વારા કઇ રીતે પરિપૂર્ણતા થાય છે એ જાણે છે.

Santaṁ vā ajjhattaṁ vīriyasambojjhaṅgaṁ ‘atthi me ajjhattaṁ vīriyasambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṁ vā ajjhattaṁ vīriyasambojjhaṅgaṁ ‘natthi me ajjhattaṁ vīriyasambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa vīriyasambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુમાં જ્યારે ઊર્જાનું બોધિઅંગ હોય છે ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં ઊર્જાનું બોધિઅંગ છે’, જ્યારે ઊર્જાનું બોધિઅંગ ના હોય ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં ઊર્જાનું બોધિઅંગ નથી’, ના ઉત્પન્ન થયેલું ઊર્જાનું બોધિઅંગ કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ જાણતો હોય છે, ઉત્પન્ન થયેલા ઊર્જાના બોધિઅંગની વિકાસ દ્વારા કઇ રીતે પરિપૂર્ણતા થાય છે એ જાણે છે.

Santaṁ vā ajjhattaṁ pītisambojjhaṅgaṁ ‘atthi me ajjhattaṁ pītisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṁ vā ajjhattaṁ pītisambojjhaṅgaṁ ‘natthi me ajjhattaṁ pītisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa pītisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુમાં જ્યારે હર્ષનો બોધિઅંગ હોય છે ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં હર્ષનો બોધિઅંગ છે’, જ્યારે હર્ષનો બોધિઅંગ ના હોય ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં હર્ષનો બોધિઅંગ નથી’, ના ઉત્પન્ન થયેલ હર્ષનો બોધિઅંગ કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ જાણતો હોય છે, ઉત્પન્ન થયેલા હર્ષના બોધિઅંગની વિકાસ દ્વારા કઇ રીતે પરિપૂર્ણતા થાય છે એ જાણે છે.

Santaṁ vā ajjhattaṁ passaddhisambojjhaṅgaṁ ‘atthi me ajjhattaṁ passaddhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṁ vā ajjhattaṁ passaddhisambojjhaṅgaṁ ‘natthi me ajjhattaṁ passaddhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa passaddhisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુમાં જ્યારે પ્રશાંતિનો બોધિઅંગ હોય છે ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં પ્રશાંતિનો બોધિઅંગ છે’, જ્યારે પ્રશાંતિનો બોધિઅંગ ના હોય ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં પ્રશાંતિનો બોધિઅંગ નથી’, ના ઉત્પન્ન થયેલ પ્રશાંતિનો બોધિઅંગ કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ જાણતો હોય છે, ઉત્પન્ન થયેલા પ્રશાંતિના બોધિઅંગની વિકાસ દ્વારા કઇ રીતે પરિપૂર્ણતા થાય છે એ જાણે છે.

Santaṁ vā ajjhattaṁ samādhisambojjhaṅgaṁ ‘atthi me ajjhattaṁ samādhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṁ vā ajjhattaṁ samādhisambojjhaṅgaṁ ‘natthi me ajjhattaṁ samādhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa samādhisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુમાં જ્યારે સમાધિનો બોધિઅંગ હોય છે ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં સમાધિનો બોધિઅંગ છે’, જ્યારે સમાધિનો બોધિઅંગ ના હોય ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં સમાધિનો બોધિઅંગ નથી’, ના ઉત્પન્ન થયેલ સમાધિનો બોધિઅંગ કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ જાણતો હોય છે, ઉત્પન્ન થયેલા સમાધિના બોધિઅંગની વિકાસ દ્વારા કઇ રીતે પરિપૂર્ણતા થાય છે એ જાણે છે.

Santaṁ vā ajjhattaṁ upekkhāsambojjhaṅgaṁ ‘atthi me ajjhattaṁ upekkhāsambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṁ vā ajjhattaṁ upekkhāsambojjhaṅgaṁ ‘natthi me ajjhattaṁ upekkhāsambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa upekkhāsambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુમાં જ્યારે સમભાવનો બોધિઅંગ હોય છે ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં સમભાવનો બોધિઅંગ છે’, જ્યારે સમભાવનો બોધિઅંગ ના હોય ત્યારે એ જાણતો હોય છે કે ‘મારામાં સમભાવનો બોધિઅંગ નથી’, ના ઉત્પન્ન થયેલ સમભાવનો બોધિઅંગ કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે એ જાણતો હોય છે, ઉત્પન્ન થયેલા સમભાવના બોધિઅંગની વિકાસ દ્વારા કઇ રીતે પરિપૂર્ણતા થાય છે એ જાણે છે.

Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu. આ પ્રમાણે પણ ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ સાત બોધિઅંગો પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે.

Bojjhaṅgapabbaṁ niṭṭhitaṁ. બોધિઅંગના પર્વની સમાપ્તિ.

4.5. Dhammānupassanāsaccapabba ૪.૫. આર્યસત્યો દ્વારા ધર્મસિદ્ધાંતોની અવલોકનાનું પર્વ

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu. આ ઉપરાંત, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ ચાર આર્યસત્યો પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે.

Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu? અને ભિક્ષુઓ, કઇ રીતે ભિક્ષુ ચાર આર્યસત્યો પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે?

Idha, bhikkhave, bhikkhu ‘idaṁ dukkhan’ti yathābhūtaṁ pajānāti, ‘ayaṁ dukkhasamudayo’ti yathābhūtaṁ pajānāti, ‘ayaṁ dukkhanirodho’ti yathābhūtaṁ pajānāti, ‘ayaṁ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṁ pajānāti. અહીં, ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ સાચી રીતે ‘આ દુઃખ છે’ એમ સમજે છે, ‘આ દુઃખનો ઉદય છે’ એમ સમજે છે, ‘આ દુઃખનો નિરોધ છે’ એમ સમજે છે, ‘આ દુઃખના નિરોધ તરફ લઇ જનારો માર્ગ છે’ એમ સમજે છે.

Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu. આ પ્રમાણે પણ ભિક્ષુઓ, ભિક્ષુ ચાર આર્યસત્યો પર આધારિત ધર્મસિદ્ધાંતોનું અવલોકન કરીને રહેતો હોય છે.

Saccapabbaṁ niṭṭhitaṁ. આર્યસત્ય પર્વની સમાપ્તિ

Dhammānupassanā niṭṭhitā. ધર્મસિદ્ધાંતોના અવલોકનની સમાપ્તિ

Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṁ bhāveyya satta vassāni, tassa dvinnaṁ phalānaṁ aññataraṁ phalaṁ pāṭikaṅkhaṁ ભિક્ષુઓ, જે કોઇ આ ચાર સ્મૃતિપ્રસ્થાન આ રીતે સાત વર્ષ માટે વિકસિત કરે છે, તે બેમાંથી એક ફળની આશા રાખી શકે છે:

diṭṭheva dhamme aññā; sati vā upādisese anāgāmitā. આ જન્મમાં જ ધર્મજ્ઞાનનો સાક્ષાત્કાર; અથવા કશું બંધન બાકી રહ્યું હોય તો અનાગામીતા.

Tiṭṭhantu, bhikkhave, satta vassāni. સાત વર્શ તો જવા દો, ભિક્ષુઓ.

Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṁ bhāveyya cha vassāni …pe… ભિક્ષુઓ, જે કોઇ આ ચાર સ્મૃતિપ્રસ્થાન આ રીતે છ વર્ષ માટે વિકસિત કરે છે, તે બેમાંથી એક ફળની આશા રાખી શકે છે:

pañca vassāni … પાંચ વર્ષ …

cattāri vassāni … ચાર વર્ષ …

tīṇi vassāni … ત્રણ વર્ષ …

dve vassāni … બે વર્ષ …

ekaṁ vassaṁ … એક વર્ષ …

tiṭṭhatu, bhikkhave, ekaṁ vassaṁ. એક વર્ષ તો જવા દો, ભિક્ષુઓ.

Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṁ bhāveyya satta māsāni, tassa dvinnaṁ phalānaṁ aññataraṁ phalaṁ pāṭikaṅkhaṁ ભિક્ષુઓ, જે કોઇ આ ચાર સ્મૃતિપ્રસ્થાન આ રીતે સાત મહીના માટે વિકસિત કરે છે, તે બેમાંથી એક ફળની આશા રાખી શકે છે:

diṭṭheva dhamme aññā; sati vā upādisese anāgāmitā. આ જન્મમાં જ ધર્મજ્ઞાનનો સાક્ષાત્કાર; અથવા કશું ગ્રહણ બાકી રહ્યું હોય તો અનાગામીતા.

Tiṭṭhantu, bhikkhave, satta māsāni. સાત મહીના તો જવા દો, ભિક્ષુઓ.

Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṁ bhāveyya cha māsāni …pe… ભિક્ષુઓ, જે કોઇ આ ચાર સ્મૃતિપ્રસ્થાન આ રીતે છ મહીના માટે વિકસિત કરે છે, તે બેમાંથી એક ફળની આશા રાખી શકે છે:

pañca māsāni … પાંચ મહીના …

cattāri māsāni … ચાર મહીના …

tīṇi māsāni … ત્રણ મહીના …

dve māsāni … બે મહીના …

ekaṁ māsaṁ … એક મહીના …

aḍḍhamāsaṁ … અડધા મહીના …

tiṭṭhatu, bhikkhave, aḍḍhamāso. અડધો મહીનો તો જવા દો, ભિક્ષુઓ.

Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṁ bhāveyya sattāhaṁ, tassa dvinnaṁ phalānaṁ aññataraṁ phalaṁ pāṭikaṅkhaṁ ભિક્ષુઓ, જે કોઇ આ ચાર સ્મૃતિપ્રસ્થાન આ રીતે સાત દિવસ માટે વિકસિત કરે છે, તે બેમાંથી એક ફળની આશા રાખી શકે છે:

diṭṭheva dhamme aññā sati vā upādisese anāgāmitāti. આ જન્મમાં જ ધર્મજ્ઞાનનો સાક્ષાત્કાર; અથવા કશું ગ્રહણ બાકી રહ્યું હોય તો અનાગામીતા.

‘Ekāyano ayaṁ, bhikkhave, maggo sattānaṁ visuddhiyā sokaparidevānaṁ samatikkamāya dukkhadomanassānaṁ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya yadidaṁ cattāro satipaṭṭhānā’ti. “ભિક્ષુઓ, જીવિતોની વિશુદ્ધિ માટે, શોક, વિલાપને પાર કરવા માટે, દુઃખ અને નિરાશાના સર્વનાશ માટે, સાચા માર્ગની પ્રાપ્તિ માટે, અને નિર્વાણની પ્રાપ્તિ અને સાક્ષાત કરવા માટે, એક માર્ગ છે, ચાર સ્મૃતિ પ્રસ્થાન.

Iti yaṁ taṁ vuttaṁ, idametaṁ paṭicca vuttan”ti. એમ મેં કહ્યું, અને એટલા માટે કહ્યું.”

Idamavoca bhagavā. ભગવંતે એવું કહ્યું.

Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṁ abhinandunti. એ ભિક્ષુઓ ભગવંતના વચનોથી સંતુષ્ટ અને આનંદિત થયા.

Satipaṭṭhānasuttaṁ niṭṭhitaṁ dasamaṁ. સ્મૃતિપ્રસ્થાન સૂત્રની સમાપ્તિ.

Mūlapariyāyavaggo niṭṭhito paṭhamo. મૂળપરિયાયવર્ગની સમાપ્તિ.

Tassuddānaṁ

Mūlasusaṁvaradhammadāyādā,

Bheravānaṅgaṇākaṅkheyyavatthaṁ;

Sallekhasammādiṭṭhisatipaṭṭhaṁ,

Vaggavaro asamo susamatto.

Previous Next