sutta » kn » cnd » Cūḷaniddesa

Khaggavisāṇasuttaniddesa

1. Paṭhamavagga

<b>Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṁ,</b>

<b>Aviheṭhayaṁ aññatarampi tesaṁ;</b>

<b>Na puttamiccheyya kuto sahāyaṁ,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍan</b>ti.

<b>Sabbesū</b>ti sabbena sabbaṁ sabbathā sabbaṁ asesaṁ nissesaṁ pariyādiyanavacanametaṁ—

sabbesūti.

<b>Bhūtesū</b>ti bhūtā vuccanti tasā ca thāvarā ca.

<b>Tasā</b>ti yesaṁ tasitataṇhā appahīnā, yesañca bhayabheravā appahīnā.

Kiṅkāraṇā vuccanti tasā?

Te tasanti uttasanti paritasanti bhāyanti santāsaṁ āpajjanti, taṅkāraṇā vuccanti tasā.

<b>Thāvarā</b>ti yesaṁ tasitataṇhā pahīnā, yesañca bhayabheravā pahīnā.

Kiṅkāraṇā vuccanti thāvarā?

Te na tasanti na uttasanti na paritasanti na bhāyanti na santāsaṁ āpajjanti, taṅkāraṇā vuccanti thāvarā.

<b>Daṇḍan</b>ti tayo daṇḍā—

kāyadaṇḍo vacīdaṇḍo manodaṇḍo.

Tividhaṁ kāyaduccaritaṁ kāyadaṇḍo, catubbidhaṁ vacīduccaritaṁ vacīdaṇḍo, tividhaṁ manoduccaritaṁ manodaṇḍo.

<b>Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍan</b>ti sabbesu bhūtesu daṇḍaṁ nidhāya nidahitvā.

Oropayitvā samoropayitvā nikkhipitvā paṭippassambhitvāti sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṁ.

<b>Aviheṭhayaṁ aññatarampi tesan</b>ti ekamekampi sattaṁ pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā anduyā vā rajjuyā vā aviheṭhayanto, sabbepi satte pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā anduyā vā rajjuyā vā aviheṭhayantoti—

aviheṭhayaṁ aññatarampi tesaṁ.

<b>Na puttamiccheyya kuto sahāyan</b>ti.

<b>Nā</b>ti paṭikkhepo;

<b>puttā</b>ti cattāro puttā—

atrajo putto, khettajo putto, dinnako putto, antevāsiko putto.

<b>Sahāyan</b>ti sahāyā vuccanti yehi saha āgamanaṁ phāsu, gamanaṁ phāsu, gamanāgamanaṁ phāsu, ṭhānaṁ phāsu, nisajjanaṁ phāsu, sayanaṁ phāsu, ālapanaṁ phāsu, sallapanaṁ phāsu, ullapanaṁ phāsu, samullapanaṁ phāsu.

<b>Na puttamiccheyya kuto sahāyan</b>ti puttampi na iccheyya na sādiyeyya na patthayeyya na pihayeyya nābhijappeyya, kuto mittaṁ vā sandiṭṭhaṁ vā sambhattaṁ vā sahāyaṁ vā iccheyya sādiyeyya patthayeyya pihayeyya abhijappeyyāti—

na puttamiccheyya kuto sahāyaṁ.

<b>Eko care khaggavisāṇakappo</b>ti.

<b>Eko</b>ti so paccekasambuddho pabbajjāsaṅkhātena eko, adutiyaṭṭhena eko, taṇhāya pahānaṭṭhena eko, ekantavītarāgoti eko, ekantavītadosoti eko, ekantavītamohoti eko, ekantanikkilesoti eko, ekāyanamaggaṁ gatoti eko, eko anuttaraṁ paccekasambodhiṁ abhisambuddhoti eko.

Kathaṁ so paccekasambuddho pabbajjāsaṅkhātena eko?

So paccekasambuddho sabbaṁ gharāvāsapalibodhaṁ chinditvā puttadārapalibodhaṁ chinditvā ñātipalibodhaṁ chinditvā sannidhipalibodhaṁ chinditvā kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajitvā akiñcanabhāvaṁ upagantvā eko carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti—

evaṁ so paccekasambuddho pabbajjāsaṅkhātena eko.

Kathaṁ so paccekasambuddho adutiyaṭṭhena eko?

So evaṁ pabbajito samāno eko araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevati appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhasseyyakāni paṭisallānasāruppāni.

So eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati, eko seyyaṁ kappeti, eko gāmaṁ piṇḍāya pavisati, eko abhikkamati, eko paṭikkamati, eko raho nisīdati, eko caṅkamaṁ adhiṭṭhāti, eko carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti—

evaṁ so paccekasambuddho adutiyaṭṭhena eko.

Kathaṁ so paccekasambuddho taṇhāya pahānaṭṭhena eko?

So evaṁ eko adutiyo appamatto ātāpī pahitatto viharanto mahāpadhānaṁ padahanto māraṁ sasenakaṁ namuciṁ kaṇhaṁ pamattabandhuṁ vidhametvā ca taṇhājāliniṁ visaritaṁ visattikaṁ pajahi vinodesi byantīakāsi anabhāvaṅgamesi.

“Taṇhādutiyo puriso,

dīghamaddhāna saṁsaraṁ;

Itthabhāvaññathābhāvaṁ,

saṁsāraṁ nātivattati.

Etamādīnavaṁ ñatvā,

Taṇhaṁ dukkhassa sambhavaṁ;

Vītataṇho anādāno,

Sato bhikkhu paribbaje”ti.

Evaṁ so paccekasambuddho taṇhāya pahānaṭṭhena eko.

Kathaṁ so paccekasambuddho ekantavītarāgoti eko?

Rāgassa pahīnattā ekantavītarāgoti eko, dosassa pahīnattā ekantavītadosoti eko, mohassa pahīnattā ekantavītamohoti eko, kilesānaṁ pahīnattā ekantanikkilesoti eko.

Evaṁ so paccekasambuddho ekantavītarāgoti eko.

Kathaṁ so paccekasambuddho ekāyanamaggaṁ gatoti eko?

Ekāyanamaggo vuccati cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo.

“Ekāyanaṁ jātikhayantadassī,

Maggaṁ pajānāti hitānukampī;

Etena maggena tariṁsu pubbe,

Tarissanti ye ca taranti oghan”ti.

Evaṁ so paccekasambuddho ekāyanamaggaṁ gatoti eko.

Kathaṁ so paccekasambuddho eko anuttaraṁ paccekasambodhiṁ abhisambuddhoti eko?

Bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇaṁ.

Paññā paññindriyaṁ paññābalaṁ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṁsā vipassanā sammādiṭṭhi.

So paccekasambuddho maggapaccekasambuddho ñāṇapaccekasambuddho “sabbe saṅkhārā aniccā”ti bujjhi,

“sabbe saṅkhārā dukkhā”ti bujjhi,

“sabbe dhammā anattā”ti bujjhi,

“avijjāpaccayā saṅkhārā”ti bujjhi,

“saṅkhārapaccayā viññāṇan”ti bujjhi,

“viññāṇapaccayā nāmarūpan”ti bujjhi,

“nāmarūpapaccayā saḷāyatanan”ti bujjhi,

“saḷāyatanapaccayā phasso”ti bujjhi,

“phassapaccayā vedanā”ti bujjhi,

“vedanāpaccayā taṇhā”ti bujjhi,

“taṇhāpaccayā upādānan”ti bujjhi,

“upādānapaccayā bhavo”ti bujjhi,

“bhavapaccayā jātī”ti bujjhi,

“jātipaccayā jarāmaraṇan”ti bujjhi;

“avijjānirodhā saṅkhāranirodho”ti bujjhi,

“saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho”ti bujjhi,

“viññāṇanirodhā nāmarūpanirodho”ti bujjhi,

“nāmarūpanirodhā saḷāyatananirodho”ti bujjhi,

“saḷāyatananirodhā phassanirodho”ti bujjhi,

“phassanirodhā vedanānirodho”ti bujjhi,

“vedanānirodhā taṇhānirodho”ti bujjhi,

“taṇhānirodhā upādānanirodho”ti bujjhi,

“upādānanirodhā bhavanirodho”ti bujjhi,

“bhavanirodhā jātinirodho”ti bujjhi,

“jātinirodhā jarāmaraṇanirodho”ti bujjhi;

“idaṁ dukkhan”ti bujjhi,

“ayaṁ dukkhasamudayo”ti bujjhi,

“ayaṁ dukkhanirodho”ti bujjhi,

“ayaṁ dukkhanirodhagāminī paṭipadā”ti bujjhi;

“ime āsavā”ti bujjhi,

“ayaṁ āsavasamudayo”ti bujjhi …pe…

“ayaṁ āsavanirodhagāminī paṭipadā”ti bujjhi;

“ime dhammā abhiññeyyā”ti bujjhi,

“ime dhammā pahātabbā”ti bujjhi,

“ime dhammā sacchikātabbā”ti bujjhi,

“ime dhammā bhāvetabbā”ti bujjhi;

channaṁ phassāyatanānaṁ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca bujjhi,

pañcannaṁ upādānakkhandhānaṁ samudayañca …pe… nissaraṇañca bujjhi,

catunnaṁ mahābhūtānaṁ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca bujjhi,

“yaṁ kiñci samudayadhammaṁ sabbaṁ taṁ nirodhadhamman”ti bujjhi.

Atha vā yaṁ bujjhitabbaṁ anubujjhitabbaṁ paṭibujjhitabbaṁ sambujjhitabbaṁ adhigantabbaṁ phassitabbaṁ sacchikātabbaṁ, sabbaṁ taṁ tena paccekabodhiñāṇena bujjhi anubujjhi paṭibujjhi sambujjhi adhigacchi phassesi sacchākāsīti evaṁ so paccekasambuddho eko anuttaraṁ paccekasambodhiṁ abhisambuddhoti—

eko.

<b>Care</b>ti aṭṭha cariyāyo—

iriyāpathacariyā, āyatanacariyā, saticariyā, samādhicariyā, ñāṇacariyā, maggacariyā, patticariyā, lokatthacariyā.

<b>Iriyāpathacariyā</b>ti catūsu iriyāpathesu.

<b>Āyatanacariyā</b>ti chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu.

<b>Saticariyā</b>ti catūsu satipaṭṭhānesu.

<b>Samādhicariyā</b>ti catūsu jhānesu.

<b>Ñāṇacariyā</b>ti catūsu ariyasaccesu.

<b>Maggacariyā</b>ti catūsu ariyamaggesu.

<b>Patticariyā</b>ti catūsu sāmaññaphalesu.

<b>Lokatthacariyā</b>ti tathāgatesu arahantesu sammāsambuddhesu padesato paccekasambuddhesu padesato sāvakesu.

Iriyāpathacariyā ca paṇidhisampannānaṁ,

āyatanacariyā ca indriyesu guttadvārānaṁ,

saticariyā ca appamādavihārīnaṁ,

samādhicariyā ca adhicittamanuyuttānaṁ,

ñāṇacariyā ca buddhisampannānaṁ,

maggacariyā ca sammāpaṭipannānaṁ,

patticariyā ca adhigataphalānaṁ,

lokatthacariyā ca tathāgatānaṁ arahantānaṁ sammāsambuddhānaṁ padesato paccekabuddhānaṁ padesato sāvakānaṁ.

Imā aṭṭha cariyāyo.

Aparāpi aṭṭha cariyāyo—

adhimuccanto saddhāya carati,

paggaṇhanto vīriyena carati,

upaṭṭhāpento satiyā carati,

avikkhepaṁ karonto samādhinā carati,

pajānanto paññāya carati,

vijānanto viññāṇacariyāya carati.

Evaṁ paṭipannassa kusalā dhammā āyāpentīti—

āyatanacariyāya carati.

Evaṁ paṭipanno visesamadhigacchatīti—

visesacariyāya carati.

Imā aṭṭha cariyāyo.

Aparāpi aṭṭha cariyāyo—

dassanacariyā ca sammādiṭṭhiyā,

abhiniropanacariyā ca sammāsaṅkappassa,

pariggahacariyā ca sammāvācāya,

samuṭṭhānacariyā ca sammākammantassa,

vodānacariyā ca sammāājīvassa,

paggahacariyā ca sammāvāyāmassa,

upaṭṭhānacariyā ca sammāsatiyā,

avikkhepacariyā ca sammāsamādhissa.

Imā aṭṭha cariyāyo.

<b>Khaggavisāṇakappo</b>ti yathā khaggassa nāma visāṇaṁ ekaṁ hoti adutiyaṁ, evameva so paccekasambuddho takkappo tassadiso tappaṭibhāgo.

Yathā atiloṇaṁ vuccati loṇakappo,

atitittakaṁ vuccati tittakappo,

atimadhuraṁ vuccati madhurakappo,

atiuṇhaṁ vuccati aggikappo,

atisītalaṁ vuccati himakappo,

mahāudakakkhandho vuccati samuddakappo,

mahābhiññābalappatto sāvako vuccati satthukappoti;

evameva so paccekasambuddho tattha takkappo tassadiso tappaṭibhāgo eko adutiyo muttabandhano sammā loke carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti—

eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṁ,

Aviheṭhayaṁ aññatarampi tesaṁ;

Na puttamiccheyya kuto sahāyaṁ,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Saṁsaggajātassa bhavanti snehā,</b>

<b>Snehanvayaṁ dukkhamidaṁ pahoti;</b>

<b>Ādīnavaṁ snehajaṁ pekkhamāno,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Saṁsaggajātassa bhavanti snehā</b>ti.

<b>Saṁsaggā</b>ti dve saṁsaggā—

dassanasaṁsaggo ca savanasaṁsaggo ca.

Katamo dassanasaṁsaggo?

Idhekacco passati itthiṁ vā kumāriṁ vā abhirūpaṁ dassanīyaṁ pāsādikaṁ paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgataṁ.

Disvā passitvā anubyañjanaso nimittaṁ gaṇhāti—

kesā vā sobhanā mukhaṁ vā sobhanaṁ akkhī vā sobhanā kaṇṇā vā sobhanā nāsā vā sobhanā oṭṭhā vā sobhanā dantā vā sobhanā mukhaṁ vā sobhanaṁ gīvā vā sobhanā thanā vā sobhanā uraṁ vā sobhanaṁ udaraṁ vā sobhanaṁ kaṭi vā sobhanā ūrū vā sobhanā jaṅghā vā sobhanā hatthā vā sobhanā pādā vā sobhanā aṅguliyo vā sobhanā nakhā vā sobhanāti.

Disvā passitvā abhinandati abhivadati abhipattheti anuppādeti anubandhati rāgabandhanaṁ—

ayaṁ dassanasaṁsaggo.

Katamo savanasaṁsaggo?

Idhekacco suṇāti—

“asukasmiṁ nāma gāme vā nigame vā itthī vā kumārī vā abhirūpā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā”ti.

Sutvā suṇitvā abhinandati abhivadati abhipattheti anuppādeti anubandhati rāgabandhanaṁ—

ayaṁ savanasaṁsaggo.

<b>Snehā</b>ti dve snehā—

taṇhāsneho ca diṭṭhisneho ca.

Katamo taṇhāsneho?

Yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṁ mariyādikataṁ odhikataṁ pariyantakataṁ pariggahitaṁ mamāyitaṁ—

idaṁ mama, etaṁ mama, ettakaṁ mama, ettāvatā mama.

Mama rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā attharaṇā pāvuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṁ vatthu hiraññaṁ suvaṇṇaṁ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhañca janapado ca koso ca koṭṭhāgārañca, kevalampi mahāpathaviṁ taṇhāvasena mamāyati, yāvatā aṭṭhasataṁ taṇhāvicaritaṁ—

ayaṁ taṇhāsneho.

Katamo diṭṭhisneho?

Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi, dasavatthukā antaggāhikādiṭṭhi.

Yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṁ diṭṭhigahanaṁ diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṁ diṭṭhivipphanditaṁ diṭṭhisaṁyojanaṁ gāho paṭiggāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṁ titthāyatanaṁ vipariyesaggāho viparītaggāho vipallāsaggāho micchāgāho ayāthāvakasmiṁ yāthāvakanti gāho, yāvatā dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni—

ayaṁ diṭṭhisneho.

<b>Saṁsaggajātassa bhavanti snehā</b>ti dassanasaṁsaggapaccayā ca savanasaṁsaggapaccayā ca taṇhāsneho ca diṭṭhisneho ca bhavanti sambhavanti jāyanti sañjāyanti nibbattanti abhinibbattanti pātubhavantīti—

saṁsaggajātassa bhavanti snehā.

<b>Snehanvayaṁ dukkhamidaṁ pahotī</b>ti.

<b>Sneho</b>ti dve snehā—

taṇhāsneho ca diṭṭhisneho ca …pe…

ayaṁ taṇhāsneho …pe…

ayaṁ diṭṭhisneho.

<b>Dukkhamidaṁ pahotī</b>ti idhekacco kāyena duccaritaṁ carati, vācāya duccaritaṁ carati, manasā duccaritaṁ carati, pāṇampi hanati, adinnampi ādiyati, sandhimpi chindati, nillopampi harati, ekāgārikampi karoti, paripanthepi tiṭṭhati, paradārampi gacchati, musāpi bhaṇati.

Tamenaṁ gahetvā rañño dassenti—

“ayaṁ, deva, coro āgucārī.

Imassa yaṁ icchasi taṁ daṇḍaṁ paṇehī”ti.

Tamenaṁ rājā taṁ paribhāsati.

So paribhāsapaccayāpi dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti.

Etaṁ bhayaṁ dukkhaṁ domanassaṁ kuto jātaṁ?

Tassa snehapaccayā ca nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca jātaṁ.

Ettakenapi rājā na tussati.

Tamenaṁ rājā bandhāpeti—

andubandhanena vā rajjubandhanena vā saṅkhalikabandhanena vā vettabandhanena vā latābandhanena vā pakkhepabandhanena vā parikkhepabandhanena vā gāmabandhanena vā nigamabandhanena vā nagarabandhanena vā raṭṭhabandhanena vā janapadabandhanena vā, antamaso savacanīyampi karoti—

“na te labbhā ito pakkamitun”ti.

So bandhanapaccayāpi dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti.

Etaṁ bhayaṁ dukkhaṁ domanassaṁ kuto jātaṁ?

Tassa snehapaccayā ca nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca jātaṁ.

Ettakenapi rājā na tussati.

Tamenaṁ rājā tasseva dhanaṁ āharāpeti—

sataṁ vā sahassaṁ vā satasahassaṁ vā.

So dhanajānipaccayāpi dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti.

Etaṁ bhayaṁ dukkhaṁ domanassaṁ kuto jātaṁ?

Tassa snehapaccayā ca nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca jātaṁ.

Ettakenapi rājā na tussati.

Tamenaṁ rājā vividhā kammakāraṇā kārāpeti—

kasāhipi tāḷeti, vettehipi tāḷeti, aḍḍhadaṇḍakehipi tāḷeti, hatthampi chindati, pādampi chindati, hatthapādampi chindati, kaṇṇampi chindati, nāsampi chindati, kaṇṇanāsampi chindati, bilaṅgathālikampi karoti, saṅkhamuṇḍikampi karoti, rāhumukhampi karoti, jotimālikampi karoti, hatthapajjotikampi karoti, erakavattikampi karoti, cīrakavāsikampi karoti, eṇeyyakampi karoti, baḷisamaṁsikampi karoti, kahāpaṇikampi karoti, khārāpatacchikampi karoti, palighaparivattikampi karoti, palālapīṭhakampi karoti, tattenapi telena osiñcati, sunakhehipi khādāpeti, jīvantampi sūle uttāseti, asināpi sīsaṁ chindati.

So kammakāraṇapaccayāpi dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti.

Etaṁ bhayaṁ dukkhaṁ domanassaṁ kuto jātaṁ?

Tassa snehapaccayā ca nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca jātaṁ.

Rājā imesaṁ catunnaṁ daṇḍānaṁ issaro.

So sakena kammena kāyassa bhedā paraṁ maraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjati.

Tamenaṁ nirayapālā pañcavidhabandhanaṁ nāma kammakāraṇaṁ karonti—

tattaṁ ayokhilaṁ hatthe gamenti, tattaṁ ayokhilaṁ dutiye hatthe gamenti, tattaṁ ayokhilaṁ pāde gamenti, tattaṁ ayokhilaṁ dutiye pāde gamenti, tattaṁ ayokhilaṁ majjhe urasmiṁ gamenti.

So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti;

na ca tāva kālaṁ karoti yāva na taṁ pāpakammaṁ byantīhoti.

Etaṁ bhayaṁ dukkhaṁ domanassaṁ kuto jātaṁ?

Tassa snehapaccayā ca nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca jātaṁ.

Tamenaṁ nirayapālā saṁvesetvā kuṭhārīhi tacchanti …pe…

tamenaṁ nirayapālā uddhampādaṁ adhosiraṁ gahetvā vāsīhi tacchanti.

Tamenaṁ nirayapālā rathe yojetvā ādittāya pathaviyā sampajjalitāya sajotibhūtāya sārentipi paccāsārentipi.

Tamenaṁ nirayapālā mahantaṁ aṅgārapabbataṁ ādittaṁ sampajjalitaṁ sajotibhūtaṁ āropentipi oropentipi.

Tamenaṁ nirayapālā uddhampādaṁ adhosiraṁ gahetvā tattāya lohakumbhiyā pakkhipanti ādittāya sampajjalitāya sajotibhūtāya.

So tattha pheṇuddehakaṁ paccati.

So tattha pheṇuddehakaṁ paccamāno sakimpi uddhaṁ gacchati, sakimpi adho gacchati, sakimpi tiriyaṁ gacchati.

So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti;

na ca tāva kālaṁ karoti yāva na taṁ pāpakammaṁ byantīhoti.

Etaṁ bhayaṁ dukkhaṁ domanassaṁ kuto jātaṁ?

Tassa snehapaccayā ca nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca jātaṁ.

Tamenaṁ nirayapālā mahāniraye pakkhipanti.

So kho pana mahānirayo—

Catukkaṇṇo catudvāro,

vibhatto bhāgaso mito;

Ayopākārapariyanto,

ayasā paṭikujjito.

Tassa ayomayā bhūmi,

jalitā tejasā yutā;

Samantā yojanasataṁ,

pharitvā tiṭṭhati sabbadā.

Kadariyātapanā ghorā,

accimanto durāsadā;

Lomahaṁsanarūpā ca,

bhesmā paṭibhayā dukhā.

Puratthimāya ca bhittiyā,

accikkhandho samuṭṭhito;

Ḍahanto pāpakammante,

pacchimāya paṭihaññati.

Pacchimāya ca bhittiyā,

accikkhandho samuṭṭhito;

Ḍahanto pāpakammante,

purimāya paṭihaññati.

Dakkhiṇāya ca bhittiyā,

accikkhandho samuṭṭhito;

Ḍahanto pāpakammante,

uttarāya paṭihaññati.

Uttarāya ca bhittiyā,

accikkhandho samuṭṭhito;

Ḍahanto pāpakammante,

dakkhiṇāya paṭihaññati.

Heṭṭhato ca samuṭṭhāya,

accikkhandho bhayānako;

Ḍahanto pāpakammante,

chadanasmiṁ paṭihaññati.

Chadanamhā samuṭṭhāya,

accikkhandho bhayānako;

Ḍahanto pāpakammante,

bhūmiyaṁ paṭihaññati.

Ayokapālamādittaṁ,

santattaṁ jalitaṁ yathā;

Evaṁ avīcinirayo,

heṭṭhā upari passato.

Tattha sattā mahāluddā,

mahākibbisakārino;

Accantapāpakammantā,

paccanti na ca miyyare.

Jātavedasamo kāyo,

tesaṁ nirayavāsinaṁ;

Passa kammānaṁ daḷhattaṁ,

na bhasmā hoti napi masi.

Puratthimenapi dhāvanti,

tato dhāvanti pacchimaṁ;

Uttarenapi dhāvanti,

tato dhāvanti dakkhiṇaṁ.

Yaṁ yaṁ disaṁ padhāvanti,

taṁ taṁ dvāraṁ pidhīyati;

Abhinikkhamitāsā te,

sattā mokkhagavesino.

Na te tato nikkhamituṁ,

labhanti kammapaccayā;

Tesañca pāpakammantaṁ,

avipakkaṁ kataṁ bahunti.

Etaṁ bhayaṁ dukkhaṁ domanassaṁ kuto jātaṁ?

Tassa snehapaccayā ca nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca jātaṁ.

Yāni ca nerayikāni dukkhāni yāni ca tiracchānayonikāni dukkhāni yāni ca pettivisayikāni dukkhāni yāni ca mānusikāni dukkhāni, tāni kuto jātāni kuto sañjātāni kuto nibbattāni kuto abhinibbattāni kuto pātubhūtāni?

Tassa snehapaccayā ca nandipaccayā ca rāgapaccayā ca nandirāgapaccayā ca bhavanti sambhavanti jāyanti sañjāyanti nibbattanti abhinibbattanti pātubhavantīti—

snehanvayaṁ dukkhamidaṁ pahoti.

<b>Ādīnavaṁ snehajaṁ pekkhamāno</b>ti.

<b>Sneho</b>ti dve snehā—

taṇhāsneho ca diṭṭhisneho ca …pe…

ayaṁ taṇhāsneho …pe…

ayaṁ diṭṭhisneho.

<b>Ādīnavaṁ snehajaṁ pekkhamāno</b>ti taṇhāsneho ca diṭṭhisneho ca ādīnavaṁ snehajaṁ pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamānoti—

ādīnavaṁ snehajaṁ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Saṁsaggajātassa bhavanti snehā,

Snehanvayaṁ dukkhamidaṁ pahoti;

Ādīnavaṁ snehajaṁ pekkhamāno,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Mitte suhajje anukampamāno,</b>

<b>Hāpeti atthaṁ paṭibaddhacitto;</b>

<b>Etaṁ bhayaṁ santhave pekkhamāno,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Mitte suhajje anukampamāno, hāpeti atthaṁ paṭibaddhacitto</b>ti.

<b>Mittā</b>ti dve mittā—

agārikamitto ca anāgārikamitto ca.

Katamo agārikamitto?

Idhekacco duddadaṁ dadāti, duccajaṁ cajati, dukkaraṁ karoti, dukkhamaṁ khamati, guyhamassa ācikkhati, guyhamassa parigūhati, āpadāsu na vijahati, jīvitampissa atthāya pariccattaṁ hoti, khīṇe nātimaññati—

ayaṁ agārikamitto.

Katamo anāgārikamitto?

Idha bhikkhu piyo ca hoti manāpo ca garu ca bhāvanīyo ca vattā ca vacanakkhamo ca gambhīrañca kathaṁ kattā, no ca aṭṭhāne niyojeti adhisīle samādapeti, catunnaṁ satipaṭṭhānānaṁ bhāvanānuyoge samādapeti, catunnaṁ sammappadhānānaṁ …pe…

catunnaṁ iddhipādānaṁ …

pañcannaṁ indriyānaṁ …

pañcannaṁ balānaṁ …

sattannaṁ bojjhaṅgānaṁ …

ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa bhāvanānuyoge samādapeti—

ayaṁ anāgārikamitto.

Suhajjā vuccanti yehi saha āgamanaṁ phāsu gamanaṁ phāsu ṭhānaṁ phāsu nisajjanaṁ phāsu sayanaṁ phāsu ālapanaṁ phāsu sallapanaṁ phāsu ullapanaṁ phāsu samullapanaṁ phāsu.

<b>Mitte suhajje anukampamāno hāpeti atthan</b>ti mitte ca suhajje ca sandiṭṭhe ca sambhatte ca sahāye ca anukampamāno anupekkhamāno anugaṇhamāno attatthampi paratthampi ubhayatthampi hāpeti, diṭṭhadhammikampi atthaṁ hāpeti, samparāyikampi atthaṁ hāpeti, paramatthampi hāpeti pahāpeti parihāpeti paridhaṁseti parivajjeti antaradhāpetīti—

mitte suhajje anukampamāno hāpeti atthaṁ.

<b>Paṭibaddhacitto</b>ti dvīhi kāraṇehi paṭibaddhacitto hoti—

attānaṁ vā nīcaṁ ṭhapento paraṁ uccaṁ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti, attānaṁ vā uccaṁ ṭhapento paraṁ nīcaṁ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti.

Kathaṁ attānaṁ nīcaṁ ṭhapento paraṁ uccaṁ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti?

Tumhe me bahūpakārā, ahaṁ tumhe nissāya labhāmi cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṁ.

Yampi me aññe dātuṁ vā kātuṁ vā maññanti tumhe nissāya tumhe sampassantā.

Yampi me porāṇaṁ mātāpettikaṁ nāmagottaṁ, tampi me antarahitaṁ.

Tumhehi ahaṁ ñāyāmi—

asukassa kulupako, asukāya kulupakoti.

Evaṁ attānaṁ nīcaṁ ṭhapento paraṁ uccaṁ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti.

Kathaṁ attānaṁ uccaṁ ṭhapento paraṁ nīcaṁ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti?

Ahaṁ tumhākaṁ bahūpakāro, tumhe maṁ āgamma buddhaṁ saraṇaṁ gatā, dhammaṁ saraṇaṁ gatā, saṅghaṁ saraṇaṁ gatā, pāṇātipātā paṭiviratā, adinnādānā paṭiviratā, kāmesumicchācārā paṭiviratā, musāvādā paṭiviratā, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratā;

ahaṁ tumhākaṁ uddesaṁ demi, paripucchaṁ demi, uposathaṁ ācikkhāmi, navakammaṁ adhiṭṭhāmi.

Atha pana tumhe maṁ ujjhitvā aññe sakkarotha garuṁ karotha mānetha pūjethāti.

Evaṁ attānaṁ uccaṁ ṭhapento paraṁ nīcaṁ ṭhapento paṭibaddhacitto hotīti—

mitte suhajje anukampamāno, hāpeti atthaṁ paṭibaddhacitto.

<b>Etaṁ bhayaṁ santhave pekkhamāno</b>ti.

<b>Bhayan</b>ti jātibhayaṁ jarābhayaṁ byādhibhayaṁ maraṇabhayaṁ rājabhayaṁ corabhayaṁ aggibhayaṁ udakabhayaṁ attānuvādabhayaṁ parānuvādabhayaṁ daṇḍabhayaṁ duggatibhayaṁ ūmibhayaṁ kumbhilabhayaṁ āvaṭṭabhayaṁ susumārabhayaṁ ājīvikabhayaṁ asilokabhayaṁ parisasārajjabhayaṁ madanabhayaṁ bhayānakaṁ chambhitattaṁ lomahaṁso cetaso ubbego utrāso.

<b>Santhave</b>ti dve santhavā—

taṇhāsanthavo ca diṭṭhisanthavo ca …pe…

ayaṁ taṇhāsanthavo …pe…

ayaṁ diṭṭhisanthavo.

<b>Etaṁ bhayaṁ santhave pekkhamāno</b>ti etaṁ bhayaṁ santhave pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamānoti—

etaṁ bhayaṁ santhave pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Mitte suhajje anukampamāno,

Hāpeti atthaṁ paṭibaddhacitto;

Etaṁ bhayaṁ santhave pekkhamāno,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Vaṁso visālova yathā visatto,</b>

<b>Puttesu dāresu ca yā apekkhā;</b>

<b>Vaṁsakkaḷīrova asajjamāno,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Vaṁso visālova yathā visatto</b>ti vaṁso vuccati veḷugumbo.

Yathā veḷugumbasmiṁ porāṇakā vaṁsā sattā visattā āsattā laggā laggitā palibuddhā, evameva visattikā vuccati taṇhā.

Yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandī nandirāgo cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṁ gedho paligedho saṅgo paṅko ejā māyā janikā sañjananī sibbinī jālinī saritā visattikā suttaṁ visaṭā āyūhanī dutiyā paṇidhi bhavanetti vanaṁ vanatho santhavo sineho apekkhā paṭibandhu āsā āsīsanā āsīsitattaṁ rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṁ loluppaṁ loluppāyanā loluppāyitattaṁ pucchañjikatā sādhukamyatā adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā ogho yogo gantho upādānaṁ āvaraṇaṁ nīvaraṇaṁ chadanaṁ bandhanaṁ upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṁ latā vevicchaṁ dukkhamūlaṁ dukkhanidānaṁ dukkhappabhavo mārapāso mārabaḷisaṁ māravisayo māranivāso mārabandhanaṁ taṇhānadī taṇhājālaṁ taṇhāgaddulaṁ taṇhāsamuddo abhijjhā lobho akusalamūlaṁ.

<b>Visattikā</b>ti kenaṭṭhena visattikā?

Visālāti visattikā visatāti visattikā,

visaṭāti visattikā,

visamāti visattikā,

visakkatīti visattikā,

visaṁharatīti visattikā,

visaṁvādikāti visattikā,

visamūlāti visattikā,

visaphalāti visattikā,

visaparibhogāti visattikā.

Visālā vā pana taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe kule gaṇe āvāse lābhe yase pasaṁsāya sukhe cīvare piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre kāmadhātuyā rūpadhātuyā arūpadhātuyā kāmabhave rūpabhave arūpabhave saññābhave asaññābhave nevasaññānāsaññābhave ekavokārabhave catuvokārabhave pañcavokārabhave atīte anāgate paccuppanne diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu visatā vitthatāti—

visattikāti—

vaṁso visālova yathā visatto.

<b>Puttesu dāresu ca yā apekkhā</b>ti.

<b>Puttā</b>ti cattāro puttā—

atrajo putto,

khettajo putto, dinnako putto, antevāsiko putto.

<b>Dārā</b> vuccanti bhariyāyo.

<b>Apekkhā</b> vuccanti taṇhā.

Yo rāgo sārāgo …pe… abhijjhā lobho akusalamūlanti—

puttesu dāresu ca yā apekkhā.

<b>Vaṁsakkaḷīrova asajjamāno</b>ti vaṁso vuccati veḷugumbo.

Yathā veḷugumbasmiṁ taruṇakā kaḷīrakā asattā alaggā agadhitā apalibuddhā nikkhantā nissaṭā vippamuttā evameva.

<b>Sajjā</b>ti dve sajjanā—

taṇhāsajjanā ca diṭṭhisajjanā ca …pe…

ayaṁ taṇhāsajjanā …pe…

ayaṁ diṭṭhisajjanā.

Tassa paccekasambuddhassa taṇhāsajjanā pahīnā, diṭṭhisajjanā paṭinissaṭṭhā.

Taṇhāsajjanāya pahīnattā diṭṭhisajjanāya paṭinissaṭṭhattā so paccekasambuddho rūpe na sajjati sadde na sajjati gandhe na sajjati rase na sajjati phoṭṭhabbe na sajjati kule …pe…

gaṇe …

āvāse …

lābhe …

yase …

pasaṁsāya …

sukhe …

cīvare …

piṇḍapāte …

senāsane …

gilānapaccayabhesajjaparikkhāre …

kāmadhātuyā …

rūpadhātuyā …

arūpadhātuyā …

kāmabhave …

rūpabhave …

arūpabhave …

saññābhave …

asaññābhave …

nevasaññānāsaññābhave …

ekavokārabhave …

catuvokārabhave …

pañcavokārabhave …

atīte …

anāgate …

paccuppanne …

diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu na sajjati na gaṇhāti na bajjhati na palibajjhati na mucchati;

nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti—

vaṁsakkaḷīrova asajjamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Vaṁso visālova yathā visatto,

Puttesu dāresu ca yā apekkhā;

Vaṁsakkaḷīrova asajjamāno,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Migo araññamhi yathā abaddho</b>,

<b>Yenicchakaṁ gacchati gocarāya;</b>

<b>Viññū naro seritaṁ pekkhamāno,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Migo araññamhi yathā abaddho, yenicchakaṁ gacchati gocarāyā</b>ti.

<b>Migo</b>ti dve migā—

eṇimigo ca pasadamigo ca.

Yathā āraññiko migo araññe pavane caramāno vissattho gacchati vissattho tiṭṭhati vissattho nisīdati vissattho seyyaṁ kappeti.

Vuttañhetaṁ bhagavatā—

“seyyathāpi, bhikkhave, āraññiko migo araññe pavane caramāno vissattho gacchati vissattho tiṭṭhati vissattho nisīdati vissattho seyyaṁ kappeti.

Taṁ kissa hetu?

Anāpāthagato, bhikkhave, luddassa.

Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pītisukhaṁ paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharati.

Ayaṁ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi māraṁ, apadaṁ vadhitvā māracakkhuṁ adassanaṁ gato pāpimato’.

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu vitakkavicārānaṁ vūpasamā ajjhattaṁ sampasādanaṁ cetaso ekodibhāvaṁ avitakkaṁ avicāraṁ samādhijaṁ pītisukhaṁ dutiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati.

Ayaṁ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi māraṁ, apadaṁ vadhitvā māracakkhuṁ adassanaṁ gato pāpimato’.

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhañca kāyena paṭisaṁvedeti, yaṁ taṁ ariyā ācikkhanti ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti tatiyaṁ jhānaṁ upasampajja viharati.

Ayaṁ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi māraṁ, apadaṁ vadhitvā māracakkhuṁ adassanaṁ gato pāpimato’.

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṁ atthaṅgamā adukkhamasukhaṁ upekkhāsatipārisuddhiṁ catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharati.

Ayaṁ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi māraṁ, apadaṁ vadhitvā māracakkhuṁ adassanaṁ gato pāpimato’.

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṁ samatikkamā paṭighasaññānaṁ atthaṅgamā nānattasaññānaṁ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanaṁ upasampajja viharati.

Ayaṁ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi māraṁ, apadaṁ vadhitvā māracakkhuṁ adassanaṁ gato pāpimato’.

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhu sabbaso ākāsānañcāyatanaṁ samatikkamma ‘anantaṁ viññāṇan’ti viññāṇañcāyatanaṁ upasampajja viharati …pe….

Puna caparaṁ, bhikkhave, sabbaso viññāṇañcāyatanaṁ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṁ upasampajja viharati …pe….

Puna caparaṁ, bhikkhave, sabbaso ākiñcaññāyatanaṁ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṁ upasampajja viharati …pe….

Puna caparaṁ, bhikkhave, sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṁ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṁ upasampajja viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti.

Ayaṁ vuccati, bhikkhave, ‘bhikkhu andhamakāsi māraṁ, apadaṁ vadhitvā māracakkhuṁ adassanaṁ gato pāpimato’, tiṇṇo loke visattikaṁ.

So vissattho gacchati vissattho tiṭṭhati vissattho nisīdati vissattho seyyaṁ kappeti.

Taṁ kissa hetu?

Anāpāthagato, bhikkhave, pāpimato”ti—

migo araññamhi yathā abaddho, yenicchakaṁ gacchati gocarāya.

<b>Viññū naro seritaṁ pekkhamāno</b>ti.

<b>Viññū</b>ti paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī.

<b>Naro</b>ti satto māṇavo poso puggalo jīvo jāgu jantu indagu manujo.

<b>Serī</b>ti dve serī—

dhammopi serī puggalopi serī.

Katamo dhammo serī?

Cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo—

ayaṁ dhammo serī.

Katamo puggalo serī?

Yo iminā serinā dhammena samannāgato, so vuccati puggalo serī.

<b>Viññū naro seritaṁ pekkhamāno</b>ti viññū naro seritaṁ dhammaṁ pekkhamāno, dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamānoti—

viññū naro seritaṁ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Migo araññamhi yathā abaddho,

Yenicchakaṁ gacchati gocarāya;

Viññū naro seritaṁ pekkhamāno,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Āmantanā hoti sahāyamajjhe,</b>

<b>Vāse ṭhāne gamane cārikāya;</b>

<b>Anabhijjhitaṁ seritaṁ pekkhamāno,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Āmantanā hoti sahāyamajjhe, vāse ṭhāne gamane cārikāyā</b>ti <b>sahāyā</b> vuccanti yehi saha āgamanaṁ phāsu gamanaṁ phāsu gamanāgamanaṁ phāsu ṭhānaṁ phāsu nisajjanaṁ phāsu sayanaṁ phāsu ālapanaṁ phāsu sallapanaṁ phāsu ullapanaṁ phāsu samullapanaṁ phāsu.

<b>Āmantanā hoti sahāyamajjhe, vāse ṭhāne gamane cārikāyā</b>ti sahāyamajjhe vāsepi ṭhānepi gamanepi cārikāyapi attatthamantanā paratthamantanā ubhayatthamantanā diṭṭhadhammikatthamantanā samparāyikatthamantanā paramatthamantanā ti—

āmantanā hoti sahāyamajjhe, vāse ṭhāne gamane cārikāya.

<b>Anabhijjhitaṁ seritaṁ pekkhamāno</b>ti anabhijjhitaṁ etaṁ vatthu bālānaṁ asappurisānaṁ titthiyānaṁ titthayasāvakānaṁ, yadidaṁ—

bhaṇḍukāsāyavatthavasanatā.

Abhijjhitaṁ etaṁ vatthu paṇḍitānaṁ sappurisānaṁ buddhasāvakānaṁ paccekabuddhānaṁ, yadidaṁ—

bhaṇḍukāsāyavatthavasanatā.

<b>Serī</b>ti dve serī—

dhammopi serī puggalopi serī.

Katamo dhammo serī?

Cattāro satipaṭṭhānā …pe…

ariyo aṭṭhaṅgiko maggo—

ayaṁ dhammo serī.

Katamo puggalo serī?

Yo iminā serinā dhammena samannāgato, so vuccati puggalo serī.

<b>Anabhijjhitaṁ seritaṁ pekkhamāno</b>ti seritaṁ dhammaṁ pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamānoti—

anabhijjhitaṁ seritaṁ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Āmantanā hoti sahāyamajjhe,

Vāse ṭhāne gamane cārikāya;

Anabhijjhitaṁ seritaṁ pekkhamāno,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Khiḍḍā ratī hoti sahāyamajjhe,</b>

<b>Puttesu ca vipulaṁ hoti pemaṁ;</b>

<b>Piyavippayogaṁ vijigucchamāno,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Khiḍḍā ratī hoti sahāyamajjhe</b>ti.

<b>Khiḍḍā</b>ti dve khiḍḍā—

kāyikā ca khiḍḍā vācasikā ca khiḍḍā.

Katamā kāyikā khiḍḍā?

Hatthīhipi kīḷanti, assehipi kīḷanti, rathehipi kīḷanti, dhanūhipi kīḷanti, tharūhipi kīḷanti, aṭṭhapadehipi kīḷanti, dasapadehipi kīḷanti, ākāsepi kīḷanti, parihārapathepi kīḷanti, santikāyapi kīḷanti, khalikāyapi kīḷanti, ghaṭikāyapi kīḷanti, salākahatthenapi kīḷanti, akkhenapi kīḷanti, paṅgacīrenapi kīḷanti, vaṅkakenapi kīḷanti, mokkhacikāyapi kīḷanti, ciṅgulakenapi kīḷanti, pattāḷhakenapi kīḷanti, rathakenapi kīḷanti, dhanukenapi kīḷanti, akkharikāyapi kīḷanti, manesikāyapi kīḷanti, yathāvajjenapi kīḷanti.

Ayaṁ kāyikā khiḍḍā.

Katamā vācasikā khiḍḍā?

Mukhabherikaṁ mukhālambaraṁ mukhaḍiṇḍimakaṁ mukhacalimakaṁ mukhakerakaṁ mukhadaddarikaṁ nāṭakaṁ lāsaṁ gītaṁ davakammaṁ.

Ayaṁ vācasikā khiḍḍā.

<b>Ratī</b>ti anukkaṇṭhitādhivacanametaṁ ratīti.

<b>Sahāyā</b> vuccanti yehi saha āgamanaṁ phāsu gamanaṁ phāsu gamanāgamanaṁ phāsu ṭhānaṁ phāsu nisajjanaṁ phāsu sayanaṁ phāsu ālapanaṁ phāsu sallapanaṁ phāsu ullapanaṁ phāsu samullapanaṁ phāsu.

<b>Khiḍḍā ratī hoti sahāyamajjhe</b>ti khiḍḍā ca rati ca sahāyamajjhe hotīti—

khiḍḍā ratī hoti sahāyamajjhe.

<b>Puttesu ca vipulaṁ hoti peman</b>ti.

<b>Puttā</b>ti cattāro puttā—

atrajo putto, khettajo putto, dinnako putto, antevāsiko putto.

<b>Puttesu ca vipulaṁ hoti peman</b>ti puttesu ca adhimattaṁ hoti pemanti—

puttesu ca vipulaṁ hoti pemaṁ.

<b>Piyavippayogaṁ vijigucchamāno</b>ti dve piyā—

sattā vā saṅkhārā vā.

Katame sattā piyā?

Idha yassa te honti atthakāmā hitakāmā phāsukāmā yogakkhemakāmā mātā vā pitā vā bhātā vā bhaginī vā putto vā dhītā vā mittā vā amaccā vā ñātī vā sālohitā vā, ime sattā piyā.

Katame saṅkhārā piyā?

Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā manāpikā phoṭṭhabbā, ime saṅkhārā piyā.

<b>Piyavippayogaṁ vijigucchamāno</b>ti piyānaṁ vippayogaṁ vijigucchamāno aṭṭiyamāno harāyamānoti—

piyavippayogaṁ vijigucchamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Khiḍḍā ratī hoti sahāyamajjhe,

Puttesu ca vipulaṁ hoti pemaṁ;

Piyavippayogaṁ vijigucchamāno,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Cātuddiso appaṭigho ca hoti,</b>

<b>Santussamāno itarītarena;</b>

<b>Parissayānaṁ sahitā achambhī,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Cātuddiso appaṭigho ca hotī</b>ti.

<b>Cātuddiso</b>ti so paccekasambuddho mettāsahagatena cetasā ekaṁ disaṁ pharitvā viharati, tathā dutiyaṁ, tathā tatiyaṁ, tathā catutthaṁ. Iti uddhamadho tiriyaṁ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṁ lokaṁ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjena pharitvā viharati.

Karuṇāsahagatena …pe…

muditāsahagatena …pe…

upekkhāsahagatena cetasā ekaṁ disaṁ pharitvā viharati, tathā dutiyaṁ, tathā tatiyaṁ …pe… abyāpajjena pharitvā viharati.

<b>Cātuddiso appaṭigho ca hotī</b>ti mettāya bhāvitattā ye puratthimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye dakkhiṇāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye pacchimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye uttarāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye puratthimāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye dakkhiṇāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye pacchimāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye uttarāya anudisāya sattā te appaṭikūlā honti, ye heṭṭhimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye uparimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye disāsu vidisāsu sattā te appaṭikūlā honti;

karuṇāya bhāvitattā muditāya bhāvitattā upekkhāya bhāvitattā ye puratthimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti …pe…

ye disāsu vidisāsu sattā te appaṭikūlā hontīti—

cātuddiso appaṭigho ca hoti.

<b>Santussamāno itarītarenā</b>ti so paccekasambuddho santuṭṭho hoti itarītarena cīvarena, itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī, na ca cīvarahetu anesanaṁ appatirūpaṁ āpajjati.

Aladdhā ca cīvaraṁ na paritassati, laddhā ca cīvaraṁ agadhito amucchito anajjhosanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño paribhuñjati.

Tāya ca pana itarītaracīvarasantuṭṭhiyā nevattānukkaṁseti na paraṁ vambheti.

Yo hi tattha dakkho analaso sampajāno patissato, ayaṁ vuccati paccekasambuddho porāṇe aggaññe ariyavaṁse ṭhito.

Santuṭṭho hoti itarītarena piṇḍapātena …pe…

Santuṭṭho hoti itarītarena senāsanena …pe…

santuṭṭho hoti itarītarena gilānapaccayabhesajjaparikkhārena, itarītaragilānapaccayabhesajjaparikkhārasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī, na ca gilānapaccayabhesajjaparikkhārahetu anesanaṁ appatirūpaṁ āpajjati.

Aladdhā ca gilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ na paritassati.

Laddhā ca gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṁ agadhito amucchito anajjhosanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño paribhuñjati.

Tāya ca itarītaragilānapaccayabhesajjaparikkhārasantuṭṭhiyā nevattānukkaṁseti na paraṁ vambheti.

Yo hi tattha dakkho analaso sampajāno patissato, ayaṁ vuccati paccekasambuddho porāṇe aggaññe ariyavaṁse ṭhitoti—

santussamāno itarītarena.

<b>Parissayānaṁ sahitā achambhī</b>ti.

<b>Parissayā</b>ti dve parissayā—

pākaṭaparissayā ca paṭicchannaparissayā ca.

Katame <b>pākaṭaparissayā</b>?

Sīhā byagghā dīpī acchā taracchā kokā mahiṁsā hatthī ahī vicchikā satapadī, corā vā assu mānavā vā katakammā vā akatakammā vā, cakkhurogo sotarogo ghānarogo jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo dantarogo kāso sāso pināso ḍāho jaro kucchirogo mucchā pakkhandikā sūlā visūcikā kuṭṭhaṁ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu kaṇḍu kacchu rakhasā vitacchikā lohitapittaṁ madhumeho aṁsā piḷakā bhagandalā, pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā ābādhā utupariṇāmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhā, sītaṁ uṇhaṁ jighacchā pipāsā uccāro passāvo ḍaṁsamakasavātātapasarīsapasamphassā iti vā.

Ime vuccanti pākaṭaparissayā.

Katame <b>paṭicchannaparissayā</b>?

Kāyaduccaritaṁ vacīduccaritaṁ manoduccaritaṁ kāmacchandanīvaraṇaṁ byāpādanīvaraṇaṁ thinamiddhanīvaraṇaṁ uddhaccakukkuccanīvaraṇaṁ vicikicchānīvaraṇaṁ rāgo doso moho kodho upanāho makkho paḷāso issā macchariyaṁ māyā sāṭheyyaṁ thambho sārambho māno atimāno mado pamādo, sabbe kilesā sabbe duccaritā sabbe darathā sabbe pariḷāhā sabbe santāpā sabbākusalābhisaṅkhārā.

Ime vuccanti paṭicchannaparissayā.

<b>Parissayā</b>ti kenaṭṭhena parissayā?

Parisahantīti parissayā, parihānāya saṁvattantīti parissayā, tatrāsayāti parissayā.

Kathaṁ parisahantīti parissayā?

Te parissayā taṁ puggalaṁ sahanti parisahanti abhibhavanti ajjhottharanti pariyādiyanti maddanti.

Evaṁ parisahantīti—

parissayā.

Kathaṁ parihānāya saṁvattantīti parissayā?

Te parissayā kusalānaṁ dhammānaṁ antarāyāya parihānāya saṁvattanti.

Katamesaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ?

Sammāpaṭipadāya anulomapaṭipadāya apaccanīkapaṭipadāya anvatthapaṭipadāya dhammānudhammapaṭipadāya sīlesu paripūrakāritāya indriyesu guttadvāratāya bhojane mattaññutāya jāgariyānuyogassa satisampajaññassa catunnaṁ satipaṭṭhānānaṁ bhāvanānuyogassa, catunnaṁ sammappadhānānaṁ …

catunnaṁ iddhipādānaṁ …

pañcannaṁ indriyānaṁ …

pañcannaṁ balānaṁ …

sattannaṁ bojjhaṅgānaṁ …

ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa bhāvanānuyogassa—

imesaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ antarāyāya parihānāya saṁvattanti.

Evaṁ parihānāya saṁvattantīti—

parissayā.

Kathaṁ tatrāsayāti parissayā?

Tatthete pāpakā akusalā dhammā uppajjanti attabhāvasannissayā.

Yathā bile bilāsayā pāṇā sayanti, dake dakāsayā pāṇā sayanti, vane vanāsayā pāṇā sayanti, rukkhe rukkhāsayā pāṇā sayanti;

evameva tatthete pāpakā akusalā dhammā uppajjanti attabhāvasannissayāti.

Evampi tatrāsayāti—

parissayā.

Vuttañhetaṁ bhagavatā—

“sāntevāsiko, bhikkhave, bhikkhu sācariyako dukkhaṁ na phāsu viharati.

Kathañca, bhikkhave, bhikkhu sāntevāsiko sācariyako dukkhaṁ na phāsu viharati?

Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā uppajjanti ye pāpakā akusalā dhammā, sarasaṅkappā saṁyojanīyā, tyassa anto vasanti anvāssavanti pāpakā akusalā dhammāti.

Tasmā sāntevāsiko vuccati.

Tena samudācarena samudācaranti naṁ pāpakā akusalā dhammāti.

Tasmā sācariyakoti vuccati.

Puna caparaṁ, bhikkhave, bhikkhuno sotena saddaṁ sutvā …pe…

ghānena gandhaṁ ghāyitvā …pe…

jivhāya rasaṁ sāyitvā …pe…

kāyena phoṭṭhabbaṁ phusitvā …pe…

manasā dhammaṁ viññāya uppajjanti ye pāpakā akusalā dhammā sarasaṅkappā saṁyojanīyā, tyassa anto vasanti anvāssavanti pāpakā akusalā dhammāti.

Tasmā sāntevāsikoti vuccati.

Tena samudācarena samudācaranti naṁ pāpakā akusalā dhammāti.

Tasmā sācariyakoti vuccati.

Evaṁ kho, bhikkhave, bhikkhu sāntevāsiko sācariyako dukkhaṁ na phāsu viharatī”ti.

Evampi, tatrāsayāti—

parissayā.

Vuttañhetaṁ bhagavatā—

“tayome, bhikkhave, antarāmalā antarāamittā antarāsapattā antarāvadhakā antarāpaccatthikā.

Katame tayo?

Lobho, bhikkhave, antarāmalo antarāamitto antarāsapatto antarāvadhako antarāpaccatthiko, doso, bhikkhave …pe…

moho, bhikkhave, antarāmalo antarāamitto antarāsapatto antarāvadhako antarāpaccatthiko.

Ime kho, bhikkhave, tayo antarāmalā antarāamittā antarāsapattā antarāvadhakā antarāpaccatthikāti.

Anatthajanano lobho,

lobho cittappakopano;

Bhayamantarato jātaṁ,

taṁ jano nāvabujjhati.

Luddho atthaṁ na jānāti,

luddho dhammaṁ na passati;

Andhatamaṁ tadā hoti,

yaṁ lobho sahate naraṁ.

Anatthajanano doso,

doso cittappakopano;

Bhayamantarato jātaṁ,

taṁ jano nāvabujjhati.

Duṭṭho atthaṁ na jānāti,

duṭṭho dhammaṁ na passati;

Andhatamaṁ tadā hoti,

yaṁ doso sahate naraṁ.

Anatthajanano moho,

moho cittappakopano;

Bhayamantarato jātaṁ,

taṁ jano nāvabujjhati.

Mūḷho atthaṁ na jānāti,

mūḷho dhammaṁ na passati;

Andhatamaṁ tadā hoti,

yaṁ moho sahate naran”ti.

Evampi, tatrāsayāti—

parissayā.

Vuttañhetaṁ bhagavatā—

“tayo kho, mahārāja, purisassa dhammā ajjhattaṁ uppajjamānā uppajjanti ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya.

Katame tayo?

Lobho kho, mahārāja, purisassa dhammo ajjhattaṁ uppajjamāno uppajjati ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya;

doso kho, mahārāja …pe…

moho kho, mahārāja, purisassa dhammo ajjhattaṁ uppajjamāno uppajjati ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya.

Ime kho, mahārāja, tayo purisassa dhammā ajjhattaṁ uppajjamānā uppajjanti ahitāya dukkhāya aphāsuvihārāya.

Lobho doso ca moho ca,

purisaṁ pāpacetasaṁ;

Hiṁsanti attasambhūtā,

tacasāraṁva samphalan”ti.

Evampi, tatrāsayāti—

parissayā.

Vuttañhetaṁ bhagavatā—

“Rāgo ca doso ca itonidānā,

Aratī ratī lomahaṁso itojā;

Ito samuṭṭhāya manovitakkā,

Kumārakā dhaṅkamivossajantī”ti.

Evampi, tatrāsayāti—

parissayā.

<b>Parissayānaṁ sahitā</b>ti parissaye sahitā ārādhitā ajjhottharitā pariyāditā paṭinissatāti—

parissayānaṁ sahitā.

<b>Achambhī</b>ti so paccekasambuddho abhīrū acchambhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravo vigatalomahaṁso viharatīti—

parissayānaṁ sahitā acchambhī, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Cātuddiso appaṭigho ca hoti,

Santussamāno itarītarena;

Parissayānaṁ sahitā achambhī,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Dussaṅgahā pabbajitāpi eke,</b>

<b>Atho gahaṭṭhā gharamāvasantā;</b>

<b>Appossukko paraputtesu hutvā,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Dussaṅgahā pabbajitāpi eke</b>ti pabbajitāpi idhekacce nissayepi diyyamāne uddesepi diyyamāne paripucchāyapi diyyamāne cīvarepi diyyamāne pattepi diyyamāne lohathālakepi diyyamāne dhammakaraṇepi diyyamāne parissāvanepi diyyamāne thavikepi diyyamāne upāhanepi diyyamāne kāyabandhanepi diyyamāne na suṇanti na sotaṁ odahanti na aññācittaṁ upaṭṭhapenti, anassavā avacanakarā paṭilomavuttino aññeneva mukhaṁ karontīti—

dussaṅgahā pabbajitāpi eke.

<b>Atho gahaṭṭhā gharamāvasantā</b>ti gahaṭṭhāpi idhekacce hatthimhipi diyyamāne …pe…

rathepi khettepi vatthumhipi hiraññepi suvaṇṇepi diyyamāne gāmepi …pe…

nigamepi nagarepi …

raṭṭhepi …

janapadepi diyyamāne na suṇanti na sotaṁ odahanti na aññācittaṁ upaṭṭhapenti, anassavā avacanakarā paṭilomavuttino aññeneva mukhaṁ karontīti—

atho gahaṭṭhā gharamāvasantā.

<b>Appossukko paraputtesu hutvā</b>ti attānaṁ ṭhapetvā sabbe imasmiṁ atthe paraputtā.

Tesu paraputtesu appossukko hutvā abyāvaṭo hutvā anapekkho hutvāti—

appossukko paraputtesu hutvā, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Dussaṅgahā pabbajitāpi eke,

Atho gahaṭṭhā gharamāvasantā;

Appossukko paraputtesu hutvā,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Oropayitvā gihibyañjanāni,</b>

<b>Sañchinnapatto yathā koviḷāro;</b>

<b>Chetvāna vīro gihibandhanāni,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Oropayitvā gihibyañjanānī</b>ti gihibyañjanāni vuccanti kesā ca massū ca mālā ca gandhañca vilepanañca ābharaṇañca pilandhanañca vatthañca pārupanañca veṭhanañca ucchādanaṁ parimaddanaṁ nhāpanaṁ sambāhanaṁ ādāsaṁ añjanaṁ mālāgandhavilepanaṁ mukhacuṇṇaṁ mukhalepanaṁ hatthabandhaṁ sikhābandhaṁ daṇḍaṁ nāḷikaṁ khaggaṁ chattaṁ citrupāhanaṁ uṇhīsaṁ maṇiṁ vāḷabījaniṁ odātāni vatthāni dīghadasāni iti vā.

<b>Oropayitvā gihibyañjanānī</b>ti gihibyañjanāni oropayitvā samoropayitvā nikkhipitvā paṭipassambhayitvāti—

oropayitvā gihibyañjanāni.

<b>Sañchinnapatto yathā koviḷāro</b>ti yathā koviḷārassa pattāni chinnāni sañchinnāni patitāni paripatitāni, evameva tassa paccekasambuddhassa gihibyañjanāni chinnāni sañchinnāni patitānīti—

sañchinnapatto yathā koviḷāro.

<b>Chetvāna vīro gihibandhanānī</b>ti.

<b>Vīro</b>ti vīriyavāti vīro, pahūti vīro, visavīti vīro, alamattoti vīro, sūroti vīro, vikkanto abhīrū acchambhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravoti vīro, vigatalomahaṁsoti vīro.

Virato idha sabbapāpakehi,

Nirayadukkhaṁ aticca vīriyavāso;

So vīriyavā padhānavā,

Dhīro tādi pavuccate tathattā.

Gihibandhanāni vuccanti puttā ca bhariyā ca dāsā ca dāsī ca ajeḷakā ca kukkuṭasūkarā ca hatthigavāssavaḷavā ca khettañca vatthu ca hiraññañca suvaṇṇañca gāmanigamarājadhāniyo ca raṭṭhañca janapado ca koso ca koṭṭhāgārañca, yaṁ kiñci rajanīyavatthu.

<b>Chetvāna vīro gihibandhanānī</b>ti so paccekasambuddho vīro gihibandhanāni chinditvā samucchinditvā jahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṁ gametvāti—

chetvāna vīro gihibandhanāni, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Oropayitvā gihibyañjanāni,

Sañchinnapatto yathā koviḷāro;

Chetvāna vīro gihibandhanāni,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

Paṭhamo vaggo.

2. Dutiyavagga

<b>Sace labhetha nipakaṁ sahāyaṁ,</b>

<b>Saddhiṁ caraṁ sādhuvihāri dhīraṁ;</b>

<b>Abhibhuyya sabbāni parissayāni,</b>

<b>Careyya tenattamano satīmā. </b>

<b>Sace labhetha nipakaṁ sahāyan</b>ti sace nipakaṁ paṇḍitaṁ paññavantaṁ buddhimantaṁ ñāṇiṁ vibhāviṁ medhāviṁ sahāyaṁ labheyya paṭilabheyya adhigaccheyya vindeyyāti—

sace labhetha nipakaṁ sahāyaṁ.

<b>Saddhiṁ caraṁ sādhuvihāri dhīran</b>ti.

<b>Saddhiṁ caran</b>ti ekato caraṁ.

<b>Sādhuvihārin</b>ti paṭhamenapi jhānena sādhuvihāriṁ, dutiyenapi jhānena …

tatiyenapi jhānena …

catutthenapi jhānena sādhuvihāriṁ, mettāyapi cetovimuttiyā sādhuvihāriṁ, karuṇāyapi …pe…

muditāyapi …

upekkhāyapi cetovimuttiyā sādhuvihāriṁ, ākāsānañcāyatanasamāpattiyāpi sādhuvihāriṁ, viññāṇañcāyatanasamāpattiyāpi …pe…

ākiñcaññāyatanasamāpattiyāpi …pe…

nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyāpi sādhuvihāriṁ, nirodhasamāpattiyāpi sādhuvihāriṁ, phalasamāpattiyāpi sādhuvihāriṁ.

<b>Dhīran</b>ti dhīraṁ paṇḍitaṁ paññavantaṁ buddhimantaṁ ñāṇiṁ vibhāviṁ medhāvinti—

saddhiṁ caraṁ sādhuvihāri dhīraṁ.

<b>Abhibhuyya sabbāni parissayānī</b>ti.

<b>Parissayā</b>ti dve parissayā—

pākaṭaparissayā ca paṭicchannaparissayā ca …pe…

ime vuccanti pākaṭaparissayā …pe…

ime vuccanti paṭicchannaparissayā …pe…

evampi, tatrāsayāti—

parissayā.

<b>Abhibhuyya sabbāni parissayānī</b>ti sabbe parissaye abhibhuyya abhibhavitvā ajjhottharitvā pariyādiyitvā madditvāti—

abhibhuyya sabbāni parissayāni.

<b>Careyya tenattamano satīmā</b>ti so paccekasambuddho tena nipakena paṇḍitena paññavantena buddhimantena ñāṇinā vibhāvinā medhāvinā sahāyena saddhiṁ attamano tuṭṭhamano haṭṭhamano pahaṭṭhamano udaggamano muditamano careyya vihareyya iriyeyya vatteyya pāleyya yapeyya yāpeyyāti—

careyya tenattamano.

<b>Satīmā</b>ti so paccekasambuddho satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato, cirakatampi cirabhāsitampi saritā anussaritāti—

careyya tenattamano satīmā.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Sace labhetha nipakaṁ sahāyaṁ,

Saddhiṁ caraṁ sādhuvihāri dhīraṁ;

Abhibhuyya sabbāni parissayāni,

Careyya tenattamano satīmā”ti.

<b>No ce labhetha nipakaṁ sahāyaṁ,</b>

<b>Saddhiṁ caraṁ sādhuvihāri dhīraṁ;</b>

<b>Rājāva raṭṭhaṁ vijitaṁ pahāya,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>No ce labhetha nipakaṁ sahāyan</b>ti no ce nipakaṁ paṇḍitaṁ paññavantaṁ buddhimantaṁ ñāṇiṁ vibhāviṁ medhāviṁ sahāyaṁ labheyya paṭilabheyya adhigaccheyya vindeyyāti—

no ce labhetha nipakaṁ sahāyaṁ.

<b>Saddhiṁ caraṁ sādhuvihāri dhīran</b>ti.

<b>Saddhiṁ caran</b>ti ekato caraṁ.

<b>Sādhuvihārin</b>ti paṭhamenapi jhānena sādhuvihāriṁ …pe…

nirodhasamāpattiyāpi sādhuvihāriṁ,

phalasamāpattiyāpi sādhuvihāriṁ.

<b>Dhīran</b>ti dhīraṁ paṇḍitaṁ paññavantaṁ buddhimantaṁ ñāṇiṁ vibhāviṁ medhāvinti—

saddhiṁ caraṁ sādhuvihāri dhīraṁ.

<b>Rājāva raṭṭhaṁ vijitaṁ pahāyā</b>ti rājā khattiyo muddhābhisitto vijitasaṅgāmo nihatapaccāmitto laddhādhippāyo paripuṇṇakosakoṭṭhāgāro raṭṭhañca janapadañca kosañca koṭṭhāgārañca pahūtahiraññasuvaṇṇaṁ nagarañca pariccajitvā kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajitvā akiñcanabhāvaṁ upagantvā eko carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpeti.

Evaṁ paccekasambuddhopi sabbaṁ gharāvāsapalibodhaṁ chinditvā puttadārapalibodhaṁ chinditvā ñātipalibodhaṁ chinditvā mittāmaccapalibodhaṁ chinditvā kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajitvā akiñcanabhāvaṁ upagantvā eko carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti—

rājāva raṭṭhaṁ vijitaṁ pahāya, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“No ce labhetha nipakaṁ sahāyaṁ,

Saddhiṁ caraṁ sādhuvihāri dhīraṁ;

Rājāva raṭṭhaṁ vijitaṁ pahāya,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Addhā pasaṁsāma sahāyasampadaṁ,</b>

<b>Seṭṭhā samā sevitabbā sahāyā;</b>

<b>Ete aladdhā anavajjabhojī,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Addhā pasaṁsāma sahāyasampadan</b>ti.

<b>Addhā</b>ti ekaṁsavacanaṁ nissaṁsayavacanaṁ nikkaṅkhavacanaṁ advejjhavacanaṁ adveḷhakavacanaṁ niyogavacanaṁ apaṇṇakavacanaṁ aviraddhavacanaṁ avatthāpanavacanametaṁ—

addhāti.

<b>Sahāyasampadan</b>ti sahāyasampadā vuccati yo so sahāyo asekkhena sīlakkhandhena samannāgato hoti, asekkhena samādhikkhandhena …

asekkhena paññākkhandhena …

asekkhena vimuttikkhandhena …

asekkhena vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgato hoti.

<b>Addhā pasaṁsāma sahāyasampadan</b>ti sahāyasampadaṁ pasaṁsāma thomema kittema vaṇṇemāti—

addhā pasaṁsāma sahāyasampadaṁ.

<b>Seṭṭhā samā sevitabbā sahāyā</b>ti seṭṭhā honti sahāyā sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena;

samā sadisā honti sahāyā sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena.

Seṭṭhā vā sahāyā sadisā vā sahāyā sevitabbā bhajitabbā payirupāsitabbā paripucchitabbā paripañhitabbāti—

seṭṭhā samā sevitabbā sahāyā.

<b>Ete aladdhā anavajjabhojī</b>ti atthi puggalo sāvajjabhojī atthi puggalo anavajjabhojīti.

Katamo ca puggalo sāvajjabhojī?

Idhekacco puggalo kuhanāya lapanāya nemittikatāya nippesikatāya lābhena lābhaṁ nijigīsanatāya dārudānena veḷudānena pattadānena pupphadānena phaladānena sinānadānena cuṇṇadānena mattikādānena dantakaṭṭhadānena mukhodakadānena cāṭukamyatāya muggasūpyatāya pāribhaṭyatāya pīṭhamaddikatāya vatthuvijjāya tiracchānavijjāya aṅgavijjāya nakkhattavijjāya dūtagamanena pahiṇagamanena jaṅghapesaniyena vejjakammena navakammena piṇḍapaṭipiṇḍakena dānānuppadānena, adhammena visamena laddhā labhitvā adhigantvā vinditvā paṭilabhitvā jīvikaṁ kappeti.

Ayaṁ vuccati puggalo sāvajjabhojī.

Katamo ca puggalo anavajjabhojī?

Idhekacco puggalo na kuhanāya na lapanāya na nemittikatāya na nippesikatāya na lābhena lābhaṁ nijigīsanatāya na dārudānena na veḷudānena na pattadānena na pupphadānena na phaladānena na sinānadānena na cuṇṇadānena na mattikādānena na dantakaṭṭhadānena na mukhodakadānena na cāṭukamyatāya na muggasūpyatāya na pāribhaṭyatāya na pīṭhamaddikatāya na vatthuvijjāya na tiracchānavijjāya na aṅgavijjāya na nakkhattavijjāya na dūtagamanena na pahiṇagamanena na jaṅghapesaniyena na vejjakammena na navakammena na piṇḍapaṭipiṇḍakena na dānānuppadānena, dhammena samena laddhā labhitvā adhigantvā vinditvā paṭilabhitvā jīvikaṁ kappeti.

Ayaṁ vuccati puggalo anavajjabhojī.

<b>Ete aladdhā anavajjabhojī</b>ti ete anavajjabhojī aladdhā alabhitvā anadhigantvā avinditvā appaṭilabhitvāti—

ete aladdhā anavajjabhojī, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Addhā pasaṁsāma sahāyasampadaṁ,

Seṭṭhā samā sevitabbā sahāyā;

Ete aladdhā anavajjabhojī,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Disvā suvaṇṇassa pabhassarāni,</b>

<b>Kammāraputtena suniṭṭhitāni;</b>

<b>Saṅghaṭṭayantāni duve bhujasmiṁ,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Disvā suvaṇṇassa pabhassarānī</b>ti disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṁ katvā.

<b>Suvaṇṇassā</b>ti jātarūpassa.

<b>Pabhassarānī</b>ti parisuddhāni pariyodātānīti—

disvā suvaṇṇassa pabhassarāni.

<b>Kammāraputtena suniṭṭhitānī</b>ti kammāraputto vuccati suvaṇṇakāro.

<b>Kammāraputtena suniṭṭhitānī</b>ti kammāraputtena suniṭṭhitāni sukatāni suparikammakatānīti—

kammāraputtena suniṭṭhitāni.

<b>Saṅghaṭṭayantāni duve bhujasmin</b>ti bhujo vuccati hattho.

Yathā ekasmiṁ hatthe dve nūpurāni ghaṭṭenti;

evameva sattā taṇhāvasena diṭṭhivasena niraye ghaṭṭenti, tiracchānayoniyaṁ ghaṭṭenti, pettivisaye ghaṭṭenti, manussaloke ghaṭṭenti, devaloke ghaṭṭenti, gatiyā gatiṁ upapattiyā upapattiṁ paṭisandhiyā paṭisandhiṁ bhavena bhavaṁ saṁsārena saṁsāraṁ vaṭṭena vaṭṭaṁ ghaṭṭenti saṅghaṭṭenti saṅghaṭṭentā caranti viharanti iriyanti vattenti pālenti yapenti yāpentīti—

saṅghaṭṭayantāni duve bhujasmiṁ, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Disvā suvaṇṇassa pabhassarāni,

Kammāraputtena suniṭṭhitāni;

Saṅghaṭṭayantāni duve bhujasmiṁ,

Eko care khaggavisāṇakappo”.

<b>Evaṁ dutīyena sahā mamassa,</b>

<b>Vācābhilāpo abhisajjanā vā;</b>

<b>Etaṁ bhayaṁ āyatiṁ pekkhamāno,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Evaṁ dutīyena sahā mamassā</b>ti taṇhādutiyo vā hoti puggaladutiyo vā.

Kathaṁ taṇhādutiyo hoti?

Taṇhāti rūpataṇhā …pe… dhammataṇhā.

Yassesā taṇhā appahīnā, so vuccati taṇhādutiyo.

Taṇhādutiyo puriso,

dīghamaddhāna saṁsaraṁ;

Itthabhāvaññathābhāvaṁ,

saṁsāraṁ nātivattatīti.

Evaṁ taṇhādutiyo vā hoti.

Kathaṁ puggaladutiyo hoti?

Idhekacco na atthahetu na kāraṇahetu uddhato avūpasantacitto ekassa vā dutiyo hoti, dvinnaṁ vā tatiyo hoti, tiṇṇaṁ vā catuttho hoti.

Tattha bahuṁ samphappalāpaṁ palapati;

seyyathidaṁ—

rājakathaṁ corakathaṁ mahāmattakathaṁ senākathaṁ bhayakathaṁ yuddhakathaṁ annakathaṁ pānakathaṁ vatthakathaṁ sayanakathaṁ mālākathaṁ gandhakathaṁ ñātikathaṁ yānakathaṁ gāmakathaṁ nigamakathaṁ nagarakathaṁ janapadakathaṁ itthikathaṁ sūrakathaṁ visikhākathaṁ kumbhaṭṭhānakathaṁ pubbapetakathaṁ nānattakathaṁ lokakkhāyikaṁ samuddakkhāyikaṁ itibhavābhavakathaṁ katheti.

Evaṁ puggaladutiyo hotīti—

evaṁ dutīyena sahā mamassa.

<b>Vācābhilāpo abhisajjanā vā</b>ti vācābhilāpo vuccati bāttiṁsa tiracchānakathā, seyyathidaṁ—

rājakathaṁ …pe…

itibhavābhavakathaṁ.

<b>Abhisajjanā vā</b>ti dve sajjanā—

taṇhāsajjanā ca diṭṭhisajjanā ca …pe…

ayaṁ taṇhāsajjanā …pe…

ayaṁ diṭṭhisajjanāti—

vācābhilāpo abhisajjanā vā.

<b>Etaṁ bhayaṁ āyatiṁ pekkhamāno</b>ti.

<b>Bhayan</b>ti jātibhayaṁ jarābhayaṁ byādhibhayaṁ maraṇabhayaṁ rājabhayaṁ corabhayaṁ aggibhayaṁ udakabhayaṁ attānuvādabhayaṁ parānuvādabhayaṁ daṇḍabhayaṁ duggatibhayaṁ ūmibhayaṁ kumbhilabhayaṁ āvaṭṭabhayaṁ susumārabhayaṁ ājīvikabhayaṁ asilokabhayaṁ parisasārajjabhayaṁ madanabhayaṁ bhayānakaṁ chambhitattaṁ lomahaṁso cetaso ubbego utrāso.

<b>Etaṁ bhayaṁ āyatiṁ pekkhamāno</b>ti etaṁ bhayaṁ āyatiṁ pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamānoti—

etaṁ bhayaṁ āyatiṁ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Evaṁ dutīyena sahā mamassa,

Vācābhilāpo abhisajjanā vā;

Etaṁ bhayaṁ āyatiṁ pekkhamāno,

Eko care khaggavisāṇakappo”.

<b>Kāmā hi citrā madhurā manoramā,</b>

<b>Virūparūpena mathenti cittaṁ;</b>

<b>Ādīnavaṁ kāmaguṇesu disvā,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Kāmā hi citrā madhurā manoramā</b>ti.

<b>Kāmā</b>ti uddānato dve kāmā—

vatthukāmā ca kilesakāmā ca …pe…

ime vuccanti vatthukāmā …pe…

ime vuccanti kilesakāmā.

<b>Citrā</b>ti nānāvaṇṇā rūpā nānāvaṇṇā saddā nānāvaṇṇā gandhā nānāvaṇṇā rasā nānāvaṇṇā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā.

<b>Madhurā</b>ti vuttañhetaṁ bhagavatā—

“pañcime, bhikkhave, kāmaguṇā.

Katame pañca?

Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā,

sotaviññeyyā saddā …pe…

ghānaviññeyyā gandhā …

jivhāviññeyyā rasā …

kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā.

Ime kho, bhikkhave, pañca kāmaguṇā.

Yaṁ kho, bhikkhave, ime pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṁ somanassaṁ, idaṁ vuccati kāmasukhaṁ miḷhasukhaṁ puthujjanasukhaṁ anariyasukhaṁ, ‘na sevitabbaṁ na bhāvetabbaṁ na bahulīkātabbaṁ, bhāyitabbaṁ etassa sukhassā’ti vadāmī”ti—

kāmā hi citrā madhurā.

<b>Manoramā</b>ti.

<b>Mano</b>ti yaṁ cittaṁ …pe… tajjā manoviññāṇadhātu.

Mano ramenti thomenti tosenti pahāsentīti—

kāmā hi citrā madhurā manoramā.

<b>Virūparūpena mathenti cittan</b>ti nānāvaṇṇehi rūpehi …pe…

nānāvaṇṇehi phoṭṭhabbehi cittaṁ mathenti tosenti pahāsentīti—

virūparūpena mathenti cittaṁ.

<b>Ādīnavaṁ kāmaguṇesu disvā</b>ti.

Vuttañhetaṁ bhagavatā—

“ko ca, bhikkhave, kāmānaṁ ādīnavo?

Idha, bhikkhave, kulaputto yena sippaṭṭhānena jīvikaṁ kappeti, yadi muddāya yadi gaṇanāya yadi saṅkhānena yadi kasiyā yadi vaṇijjāya yadi gorakkhena yadi issatthena yadi rājaporisena yadi sippaññatarena, sītassa purakkhato uṇhassa purakkhato ḍaṁsamakasavātātapasarīsapasamphassehi samphassamāno khuppipāsāya mīyamāno;

ayaṁ, bhikkhave, kāmānaṁ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu.

Tassa ce, bhikkhave, kulaputtassa evaṁ uṭṭhahato ghaṭato vāyamato te bhogā nābhinipphajjanti, so socati kilamati paridevati urattāḷiṁ kandati, sammohaṁ āpajjati—

‘moghaṁ vata me uṭṭhānaṁ, aphalo vata me vāyāmo’ti.

Ayampi, bhikkhave, kāmānaṁ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu.

Tassa ce, bhikkhave, kulaputtassa evaṁ uṭṭhahato ghaṭato vāyamato te bhogā abhinipphajjanti, so tesaṁ bhogānaṁ ārakkhādhikaraṇaṁ dukkhaṁ domanassaṁ paṭisaṁvedeti—

‘kinti me bhoge neva rājāno hareyyuṁ, na corā hareyyuṁ, na aggi ḍaheyya, na udakaṁ vaheyya, na appiyā dāyādā hareyyun’ti.

Tassa evaṁ ārakkhato gopayato te bhoge rājāno vā haranti corā vā haranti aggi vā ḍahati udakaṁ vā vahati appiyā vā dāyādā haranti.

So socati …pe…

sammohaṁ āpajjati—

‘yampi me ahosi tampi no natthī’ti.

Ayampi, bhikkhave, kāmānaṁ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu.

Puna caparaṁ, bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu rājānopi rājūhi vivadanti, khattiyāpi khattiyehi vivadanti, brāhmaṇāpi brāhmaṇehi vivadanti, gahapatīpi gahapatīhi vivadanti, mātāpi puttena vivadati, puttopi mātarā vivadati, pitāpi puttena vivadati, puttopi pitarā vivadati, bhātāpi bhaginiyā vivadati, bhaginīpi bhātarā vivadati, sahāyopi sahāyena vivadati.

Te tattha kalahaviggahavivādāpannā aññamaññaṁ pāṇīhipi upakkamanti leḍḍūhipi upakkamanti daṇḍehipi upakkamanti satthehipi upakkamanti.

Te tattha maraṇampi nigacchanti maraṇamattampi dukkhaṁ.

Ayampi, bhikkhave, kāmānaṁ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu.

Puna caparaṁ, bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā ubhatobyūḷhaṁ saṅgāmaṁ pakkhandanti, usūsupi khippamānesu sattīsupi khippamānāsu asīsupi vijjotalantesu.

Te tattha usūhipi vijjhanti sattīhipi vijjhanti asināpi sīsaṁ chindanti.

Te tattha maraṇampi nigacchanti maraṇamattampi dukkhaṁ.

Ayampi, bhikkhave, kāmānaṁ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu.

Puna caparaṁ, bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu asicammaṁ gahetvā dhanukalāpaṁ sannayhitvā addāvalepanā upakāriyo pakkhandanti, usūsupi khippamānesu sattīsupi khippamānāsu, asīsupi vijjotalantesu.

Te tattha usūhipi vijjhanti sattīhipi vijjhanti chakaṇakāyapi osiñcanti abhivaggenapi omaddanti asināpi sīsaṁ chindanti.

Te tattha maraṇampi nigacchanti maraṇamattampi dukkhaṁ.

Ayampi, bhikkhave, kāmānaṁ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu.

Puna caparaṁ, bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu sandhimpi chindanti nillopampi haranti ekāgārikampi karonti paripanthepi tiṭṭhanti paradārampi gacchanti.

Tamenaṁ rājāno gahetvā vividhā kammakāraṇā kārenti—

kasāhipi tāḷenti, vettehipi tāḷenti, aḍḍhadaṇḍakehipi tāḷenti, hatthampi chindanti …pe… asināpi sīsaṁ chindanti.

Te tattha maraṇampi nigacchanti maraṇamattampi dukkhaṁ.

Ayampi, bhikkhave, kāmānaṁ ādīnavo sandiṭṭhiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu.

Puna caparaṁ, bhikkhave, kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu kāyena duccaritaṁ caranti vācāya duccaritaṁ caranti manasā duccaritaṁ caranti.

Te kāyena duccaritaṁ caritvā vācāya duccaritaṁ caritvā manasā duccaritaṁ caritvā kāyassa bhedā paraṁ maraṇā apāyaṁ duggatiṁ vinipātaṁ nirayaṁ upapajjanti.

Ayampi, bhikkhave, kāmānaṁ ādīnavo samparāyiko dukkhakkhandho kāmahetu kāmanidānaṁ kāmādhikaraṇaṁ kāmānameva hetu”.

<b>Ādīnavaṁ kāmaguṇesu disvā</b>ti kāmaguṇesu ādīnavaṁ disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṁ katvāti—

ādīnavaṁ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Kāmā hi citrā madhurā manoramā,

Virūparūpena mathenti cittaṁ;

Ādīnavaṁ kāmaguṇesu disvā,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Ītī ca gaṇḍo ca upaddavo ca,</b>

<b>Rogo ca sallañca bhayañca metaṁ;</b>

<b>Etaṁ bhayaṁ kāmaguṇesu disvā,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Ītī ca gaṇḍo ca upaddavo ca, rogo ca sallañca bhayañca metan</b>ti vuttañhetaṁ bhagavatā—

“bhayanti, bhikkhave, kāmānametaṁ adhivacanaṁ.

Dukkhanti, bhikkhave, kāmānametaṁ adhivacanaṁ.

Rogoti, bhikkhave, kāmānametaṁ adhivacanaṁ.

Gaṇḍoti, bhikkhave, kāmānametaṁ adhivacanaṁ.

Sallanti, bhikkhave, kāmānametaṁ adhivacanaṁ.

Saṅgoti, bhikkhave, kāmānametaṁ adhivacanaṁ.

Paṅkoti, bhikkhave, kāmānametaṁ adhivacanaṁ.

Gabbhoti, bhikkhave, kāmānametaṁ adhivacanaṁ.

Kasmā ca, bhikkhave, bhayanti kāmānametaṁ adhivacanaṁ?

Yasmā ca kāmarāgarattāyaṁ, bhikkhave, chandarāgavinibaddho diṭṭhadhammikāpi bhayā na parimuccati, samparāyikāpi bhayā na parimuccati, tasmā bhayanti kāmānametaṁ adhivacanaṁ.

Kasmā ca, bhikkhave, dukkhanti …pe…

rogoti …

gaṇḍoti …

sallanti …

saṅgoti …

paṅkoti …

gabbhoti kāmānametaṁ adhivacanaṁ?

Yasmā ca kāmarāgarattāyaṁ, bhikkhave, chandarāgavinibaddho diṭṭhadhammikāpi gabbhā na parimuccati, samparāyikāpi gabbhā na parimuccati, tasmā gabbhoti kāmānametaṁ adhivacanan”ti.

Bhayaṁ dukkhañca rogo ca,

gaṇḍo sallañca saṅgo ca;

Paṅko gabbho ca ubhayaṁ,

ete kāmā pavuccanti;

Yattha satto puthujjano.

Otiṇṇo sātarūpena,

puna gabbhāya gacchati;

Yato ca bhikkhu ātāpī,

sampajaññaṁ na riccati.

So imaṁ palipathaṁ duggaṁ,

atikkamma tathāvidho;

Pajaṁ jātijarūpetaṁ,

phandamānaṁ avekkhatīti.

Ītī ca gaṇḍo ca upaddavo ca,

Rogo ca sallañca bhayañca metaṁ.

<b>Etaṁ bhayaṁ kāmaguṇesu disvā</b>ti etaṁ bhayaṁ kāmaguṇesu disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṁ katvāti—

etaṁ bhayaṁ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Ītī ca gaṇḍo ca upaddavo ca,

Rogo ca sallañca bhayañca metaṁ;

Etaṁ bhayaṁ kāmaguṇesu disvā,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Sītañca uṇhañca khudaṁ pipāsaṁ,</b>

<b>Vātātape ḍaṁsasarīsape ca;</b>

<b>Sabbānipetāni abhisambhavitvā,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Sītañca uṇhañca khudaṁ pipāsan</b>ti.

<b>Sītan</b>ti dvīhi kāraṇehi sītaṁ hoti—

abbhantaradhātuppakopavasena vā sītaṁ hoti bahiddhā utuvasena vā sītaṁ hoti.

<b>Uṇhan</b>ti dvīhi kāraṇehi uṇhaṁ hoti—

abbhantaradhātuppakopavasena vā uṇhaṁ hoti bahiddhā utuvasena vā uṇhaṁ hoti.

<b>Khudā</b> vuccati chātako.

<b>Pipāsā</b> vuccati udakapipāsāti—

sītañca uṇhañca khudaṁ pipāsaṁ.

<b>Vātātape ḍaṁsasarīsape cā</b>ti.

<b>Vātā</b>ti puratthimā vātā pacchimā vātā uttarā vātā dakkhiṇā vātā sarajā vātā arajā vātā sītā vātā uṇhā vātā parittā vātā adhimattā vātā verambhavātā pakkhavātā supaṇṇavātā tālapaṇṇavātā vidhūpanavātā.

<b>Ātapo</b> vuccati sūriyasantāpo.

<b>Ḍaṁsā</b> vuccanti piṅgalamakkhikā.

<b>Sarīsapā</b> vuccanti ahīti—

vātātape ḍaṁsasarīsape ca.

<b>Sabbānipetāni abhisambhavitvā</b>ti abhibhavitvā ajjhottharitvā pariyādiyitvā madditvāti—

sabbānipetāni abhisambhavitvā, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Sītañca uṇhañca khudaṁ pipāsaṁ,

Vātātape ḍaṁsasarīsape ca;

Sabbānipetāni abhisambhavitvā,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Nāgova yūthāni vivajjayitvā,</b>

<b>Sañjātakhandho padumī uḷāro;</b>

<b>Yathābhirantaṁ vihare araññe,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Nāgova yūthāni vivajjayitvā</b>ti nāgo vuccati hatthināgo.

Paccekasambuddhopi nāgo.

Kiṅkāraṇā paccekasambuddho nāgo?

Āguṁ na karotīti nāgo;

na gacchatīti nāgo;

na āgacchatīti nāgo.

Kathaṁ so paccekasambuddho āguṁ na karotīti nāgo?

Āgu vuccati pāpakā akusalā dhammā saṅkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṁ jātijarāmaraṇiyā.

Āguṁ na karoti kiñci loke,

Sabbasaṁyoge visajja bandhanāni;

Sabbattha na sajjatī vimutto,

Nāgo tādi pavuccate tathattā.

Evaṁ so paccekasambuddho āguṁ na karotīti nāgo.

Kathaṁ so paccekasambuddho na gacchatīti nāgo?

So paccekasambuddho na chandāgatiṁ gacchati,

na dosāgatiṁ gacchati,

na mohāgatiṁ gacchati,

na bhayāgatiṁ gacchati,

na rāgavasena gacchati,

na dosavasena gacchati,

na mohavasena gacchati,

na mānavasena gacchati,

na diṭṭhivasena gacchati,

na uddhaccavasena gacchati,

na vicikicchāvasena gacchati,

na anusayavasena gacchati,

na vaggehi dhammehi yāyati nīyati vuyhati saṁharīyati.

Evaṁ so paccekasambuddho na gacchatīti nāgo.

Kathaṁ so paccekasambuddho na āgacchatīti nāgo?

Sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati,

sakadāgāmimaggena …pe…

anāgāmimaggena …pe…

arahattamaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati.

Evaṁ so paccekasambuddho na āgacchatīti nāgo.

<b>Nāgova yūthāni vivajjayitvā</b>ti yathā so hatthināgo yūthāni vivajjetvā parivajjetvā abhinivajjetvā ekova araññavanamajjhogāhetvā carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpeti, paccekasambuddhopi gaṇaṁ vivajjetvā parivajjetvā abhivajjetvā eko araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevati appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhasseyyakāni paṭisallānasāruppāni.

So eko gacchati eko tiṭṭhati eko nisīdati eko seyyaṁ kappeti eko gāmaṁ piṇḍāya pavisati eko paṭikkamati eko raho nisīdati eko caṅkamaṁ adhiṭṭhāti eko carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti—

nāgova yūthāni vivajjayitvā.

<b>Sañjātakhandho padumī uḷāro</b>ti yathā so hatthināgo sañjātakkhandho sattaratano vā hoti aṭṭharatano vā, paccekasambuddhopi sañjātakkhandho asekkhena sīlakkhandhena asekkhena samādhikkhandhena asekkhena paññākkhandhena asekkhena vimuttikkhandhena asekkhena vimuttiñāṇadassanakkhandhena.

Yathā so hatthināgo padumī, paccekasambuddhopi sattahi bojjhaṅgapupphehi padumī, satisambojjhaṅgapupphena dhammavicayasambojjhaṅgapupphena vīriyasambojjhaṅgapupphena pītisambojjhaṅgapupphena passaddhisambojjhaṅgapupphena samādhisambojjhaṅgapupphena upekkhāsambojjhaṅgapupphena.

Yathā so hatthināgo uḷāro thāmena balena javena sūrena, paccekasambuddhopi uḷāro sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanenāti—

sañjātakhandho padumī uḷāro.

<b>Yathābhirantaṁ vihare araññe</b>ti yathā so hatthināgo yathābhirantaṁ araññe viharati, paccekasambuddhopi yathābhirantaṁ araññe viharati.

Paṭhamenapi jhānena yathābhirantaṁ araññe viharati,

dutiyenapi jhānena …pe…

tatiyenapi jhānena …

catutthenapi jhānena yathābhirantaṁ araññe viharati;

mettāyapi cetovimuttiyā yathābhirantaṁ araññe viharati,

karuṇāyapi cetovimuttiyā …

muditāyapi cetovimuttiyā …

upekkhāyapi cetovimuttiyā yathābhirantaṁ araññe viharati;

ākāsānañcāyatanasamāpattiyāpi yathābhirantaṁ araññe viharati,

viññāṇañcāyatanasamāpattiyāpi …

ākiñcaññāyatanasamāpattiyāpi …

nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyāpi …

nirodhasamāpattiyāpi …

phalasamāpattiyāpi yathābhirantaṁ araññe viharatīti—

yathābhirantaṁ vihare araññe, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Nāgova yūthāni vivajjayitvā,

Sañjātakhandho padumī uḷāro;

Yathābhirantaṁ vihare araññe,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Aṭṭhānataṁ saṅgaṇikāratassa,</b>

<b>Yaṁ phassaye sāmayikaṁ vimuttiṁ;</b>

<b>Ādiccabandhussa vaco nisamma,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Aṭṭhānataṁ saṅgaṇikāratassa, yaṁ phassaye sāmayikaṁ vimuttin</b>ti vuttañhetaṁ bhagavatā—

“yāvatānanda, bhikkhu saṅgaṇikārāmo saṅgaṇikarato saṅgaṇikārāmataṁ anuyutto, gaṇārāmo gaṇarato gaṇasammudito gaṇārāmataṁ anuyutto, yaṁ taṁ nekkhammasukhaṁ pavivekasukhaṁ upasamasukhaṁ sambodhisukhaṁ, tassa sukhassa nikāmalābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhīti—

netaṁ ṭhānaṁ vijjati.

Yo ca kho so, ānanda, bhikkhu eko gaṇasmā vūpakaṭṭho viharati, tassetaṁ bhikkhuno pāṭikaṅkhaṁ.

Yaṁ taṁ nekkhammasukhaṁ pavivekasukhaṁ upasamasukhaṁ sambodhisukhaṁ, tassa sukhassa nikāmalābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhīti—

ṭhānametaṁ vijjati.

Yāvatānanda, bhikkhu saṅgaṇikārāmo saṅgaṇikarato saṅgaṇikārāmataṁ anuyutto, gaṇārāmo gaṇarato gaṇasammudito (gaṇārāmataṁ anuyutto) sāmāyikaṁ vā kantaṁ cetovimuttiṁ upasampajja viharissati, asāmāyikaṁ vā akuppanti—

netaṁ ṭhānaṁ vijjati.

Yo ca kho so, ānanda, bhikkhu eko gaṇasmā vūpakaṭṭho viharati, tassetaṁ bhikkhuno pāṭikaṅkhaṁ sāmāyikaṁ vā kantaṁ cetovimuttiṁ upasampajja viharissati, asāmāyikaṁ vā akuppanti, ṭhānametaṁ vijjatī”ti—

aṭṭhānataṁ saṅgaṇikāratassa, yaṁ phassaye sāmayikaṁ vimuttiṁ.

<b>Ādiccabandhussa vaco nisammā</b>ti ādicco vuccati sūriyo.

So gotamo gottena.

Paccekasambuddhopi gotamo gottena.

So paccekasambuddho sūriyassa gottañātako gottabandhu, tasmā paccekasambuddho ādiccabandhu.

<b>Ādiccabandhussa vaco nisammā</b>ti ādiccabandhussa vacanaṁ byappathaṁ desanaṁ anusāsanaṁ anusiṭṭhaṁ sutvā suṇitvā uggahetvā upadhārayitvā upalakkhayitvāti—

ādiccabandhussa vaco nisamma, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Aṭṭhānataṁ saṅgaṇikāratassa,

Yaṁ phassaye sāmayikaṁ vimuttiṁ;

Ādiccabandhussa vaco nisamma,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

Dutiyo vaggo.

3. Tatiyavagga

<b>Diṭṭhīvisūkāni upātivatto,</b>

<b>Patto niyāmaṁ paṭiladdhamaggo;</b>

<b>Uppannañāṇomhi anaññaneyyo,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Diṭṭhīvisūkāni upātivatto</b>ti diṭṭhivisūkāni vuccanti vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhī.

Idha assutavā puthujjano ariyānaṁ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto sappurisānaṁ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto rūpaṁ attato samanupassati rūpavantaṁ vā attānaṁ attani vā rūpaṁ rūpasmiṁ vā attānaṁ,

vedanaṁ …pe…

saññaṁ …

saṅkhāre …

viññāṇaṁ attato samanupassati viññāṇavantaṁ vā attānaṁ attani vā viññāṇaṁ viññāṇasmiṁ vā attānaṁ.

Yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṁ diṭṭhigahanaṁ diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṁ diṭṭhivipphanditaṁ diṭṭhisaṁyojanaṁ gāho paṭiggāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṁ titthāyatanaṁ vipariyesaggāho viparītaggāho vipallāsaggāho micchāgāho, ayāthāvakasmiṁ yāthāvakanti gāho, yāvatā dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni—

imāni diṭṭhivisūkāni.

<b>Diṭṭhīvisūkāni upātivatto</b>ti diṭṭhivisūkāni upātivatto atikkanto samatikkanto vītivattoti—

diṭṭhīvisūkāni upātivatto.

<b>Patto niyāmaṁ paṭiladdhamaggo</b>ti niyāmā vuccanti cattāro maggā;

ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṁ—

sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi.

Catūhi ariyamaggehi samannāgato niyāmaṁ patto sampatto adhigato phassito sacchikatoti—

patto niyāmaṁ.

<b>Paṭiladdhamaggo</b>ti laddhamaggo paṭiladdhamaggo adhigatamaggo phassitamaggo sacchikatamaggoti—

patto niyāmaṁ paṭiladdhamaggo.

<b>Uppannañāṇomhi anaññaneyyo</b>ti tassa paccekasambuddhassa ñāṇaṁ uppannaṁ samuppannaṁ nibbattaṁ abhinibbattaṁ pātubhūtaṁ.

“Sabbe saṅkhārā aniccā”ti ñāṇaṁ uppannaṁ samuppannaṁ nibbattaṁ abhinibbattaṁ pātubhūtaṁ,

“sabbe saṅkhārā dukkhā”ti …pe…

“sabbe dhammā anattā”ti …

“yaṁ kiñci samudayadhammaṁ sabbaṁ taṁ nirodhadhamman”ti ñāṇaṁ uppannaṁ samuppannaṁ nibbattaṁ abhinibbattaṁ pātubhūtanti—

uppannañāṇomhi.

<b>Anaññaneyyo</b>ti so paccekasambuddho na paraneyyo na parappattiyo na parappaccayo na parapaṭibaddhagū, yathābhūtaṁ jānāti passati asammūḷho sampajāno paṭissato.

“Sabbe saṅkhārā aniccā”ti na paraneyyo na parappattiyo na parappaccayo na parapaṭibaddhagū, yathābhūtaṁ jānāti passati asammūḷho sampajāno paṭissato.

“Sabbe saṅkhārā dukkhā”ti …pe…

“sabbe dhammā anattā”ti …pe…

“yaṁ kiñci samudayadhammaṁ sabbaṁ taṁ nirodhadhamman”ti na paraneyyo na parappattiyo na parappaccayo na parapaṭibaddhagū, yathābhūtaṁ jānāti passati asammūḷho sampajāno paṭissatoti—

uppannañāṇomhi anaññaneyyo, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Diṭṭhīvisūkāni upātivatto,

Patto niyāmaṁ paṭiladdhamaggo;

Uppannañāṇomhi anaññaneyyo,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Nillolupo nikkuho nippipāso,</b>

<b>Nimmakkho niddhantakasāvamoho;</b>

<b>Nirāsaso sabbaloke bhavitvā,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Nillolupo nikkuho nippipāso</b>ti <b>loluppaṁ</b> vuccati taṇhā.

Yo rāgo sārāgo …pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṁ.

Sā loluppā taṇhā tassa paccekasambuddhassa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṅkatā āyatiṁ anuppādadhammā.

Tasmā paccekasambuddho nillolupo.

<b>Nikkuho</b>ti tīṇi kuhanavatthūni—

paccayapaṭisevanasaṅkhātaṁ kuhanavatthu, iriyāpathasaṅkhātaṁ kuhanavatthu, sāmantajappanasaṅkhātaṁ kuhanavatthu.

Katamaṁ paccayapaṭisevanasaṅkhātaṁ kuhanavatthu?

Idha gahapatikā bhikkhuṁ nimantenti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi, so pāpiccho icchāpakato atthiko cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṁ bhiyyokamyataṁ upādāya cīvaraṁ paccakkhāti, piṇḍapātaṁ paccakkhāti, senāsanaṁ paccakkhāti, gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṁ paccakkhāti.

So evamāha—

“kiṁ samaṇassa mahagghena cīvarena.

Etaṁ sāruppaṁ yaṁ samaṇo susānā vā saṅkārakūṭā vā pāpaṇikā vā nantakāni uccinitvā saṅghāṭikaṁ karitvā dhāreyya.

Kiṁ samaṇassa mahagghena piṇḍapātena.

Etaṁ sāruppaṁ yaṁ samaṇo uñchācariyāya piṇḍiyālopena jīvikaṁ kappeyya.

Kiṁ samaṇassa mahagghena senāsanena.

Etaṁ sāruppaṁ yaṁ samaṇo rukkhamūliko vā assa sosāniko vā abbhokāsiko vā.

Kiṁ samaṇassa mahagghena gilānapaccayabhesajjaparikkhārena.

Etaṁ sāruppaṁ yaṁ samaṇo pūtimuttena vā haritakīkhaṇḍena vā osadhaṁ kareyyā”ti.

Tadupādāya lūkhaṁ cīvaraṁ dhāreti lūkhaṁ piṇḍapātaṁ paribhuñjati lūkhaṁ senāsanaṁ paṭisevati lūkhaṁ gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṁ paṭisevati.

Tamenaṁ gahapatikā evaṁ jānanti—

“ayaṁ samaṇo appiccho santuṭṭho pavivitto asaṁsaṭṭho āraddhavīriyo dhutavādo”ti.

Bhiyyo bhiyyo nimantenti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi.

So evamāha—

“tiṇṇaṁ sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṁ puññaṁ pasavati, saddhāya sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṁ puññaṁ pasavati, deyyadhammassa sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṁ puññaṁ pasavati, dakkhiṇeyyānaṁ sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṁ puññaṁ pasavati.

Tumhākañcevāyaṁ saddhā atthi, deyyadhammo ca saṁvijjati, ahañca paṭiggāhako.

Sacehaṁ na paṭiggahessāmi, evaṁ tumhe puññena paribāhirā bhavissatha.

Na mayhaṁ iminā attho.

Api ca tumhākaṁyeva anukampāya paṭiggaṇhāmī”ti.

Tadupādāya bahumpi cīvaraṁ paṭiggaṇhāti, bahumpi piṇḍapātaṁ paṭiggaṇhāti, bahumpi senāsanaṁ paṭiggaṇhāti, bahumpi gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṁ paṭiggaṇhāti.

Yā evarūpā bhākuṭikā bhākuṭiyaṁ kuhanā kuhāyanā kuhitattaṁ—

idaṁ paccayapaṭisevanasaṅkhātaṁ kuhanavatthu.

Katamaṁ iriyāpathasaṅkhātaṁ kuhanavatthu?

Idhekacco pāpiccho icchāpakato sambhāvanādhippāyo “evaṁ maṁ jano sambhāvessatī”ti gamanaṁ saṇṭhapeti ṭhānaṁ saṇṭhapeti nisajjaṁ saṇṭhapeti sayanaṁ saṇṭhapeti, paṇidhāya gacchati paṇidhāya tiṭṭhati paṇidhāya nisīdati paṇidhāya seyyaṁ kappeti samāhito viya gacchati samāhito viya tiṭṭhati samāhito viya nisīdati samāhito viya seyyaṁ kappeti, āpāthakajjhāyīva hoti.

Yā evarūpā iriyāpathassa āṭhapanā ṭhapanā saṇṭhapanā bhākuṭikā bhākuṭiyaṁ kuhanā kuhāyanā kuhitattaṁ—

idaṁ iriyāpathasaṅkhātaṁ kuhanavatthu.

Katamaṁ sāmantajappanasaṅkhātaṁ kuhanavatthu?

Idhekacco pāpiccho icchāpakato sambhāvanādhippāyo “evaṁ maṁ jano sambhāvessatī”ti ariyadhamme sannissitavācaṁ bhāsati.

“Yo evarūpaṁ cīvaraṁ dhāreti so samaṇo mahesakkho”ti bhaṇati;

“yo evarūpaṁ pattaṁ dhāreti …pe…

lohathālakaṁ dhāreti …

dhammakaraṇaṁ dhāreti …

parissāvanaṁ dhāreti …

kuñcikaṁ dhāreti …

upāhanaṁ dhāreti …

kāyabandhanaṁ dhāreti …

āyogaṁ dhāreti so samaṇo mahesakkho”ti bhaṇati;

“yassa evarūpo upajjhāyo so samaṇo mahesakkho”ti bhaṇati;

“yassa evarūpo ācariyo …pe…

evarūpā samānupajjhāyakā …

samānācariyakā …

mittā …

sandiṭṭhā …

sambhattā …

sahāyā so samaṇo mahesakkho”ti bhaṇati;

“yo evarūpe vihāre vasati …

aḍḍhayoge vasati …

pāsāde vasati …

hammiye vasati …

guhāyaṁ vasati …

leṇe vasati …

kuṭiyaṁ vasati …

kūṭāgāre vasati …

aṭṭe vasati …

māḷe vasati …

uddaṇḍe vasati …

upaṭṭhānasālāyaṁ vasati …

maṇḍape vasati …

rukkhamūle vasati so samaṇo mahesakkho”ti bhaṇati.

Atha vā korajikakorajiko bhākuṭikabhākuṭiko kuhakakuhako lapakalapako mukhasambhāviko “ayaṁ samaṇo imāsaṁ evarūpānaṁ santānaṁ vihārasamāpattīnaṁ lābhī”ti tādisaṁ gambhīraṁ gūḷhaṁ nipuṇaṁ paṭicchannaṁ lokuttaraṁ suññatāpaṭisaññuttaṁ kathaṁ katheti.

Yā evarūpā bhākuṭikā bhākuṭiyaṁ kuhanā kuhāyanā kuhitattaṁ, idaṁ sāmantajappanasaṅkhātaṁ kuhanavatthu.

Tassa paccekasambuddhassa imāni tīṇi kuhanavatthūni pahīnāni samucchinnāni vūpasantāni paṭippassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni.

Tasmā so paccekasambuddho nikkuho.

<b>Nippipāso</b>ti <b>pipāsā</b> vuccati taṇhā.

Yo rāgo sārāgo …pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṁ.

Sā pipāsā taṇhā tassa paccekasambuddhassa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṅkatā āyatiṁ anuppādadhammā.

Tasmā paccekasambuddho nippipāsoti—

nillolupo nikkuho nippipāso.

<b>Nimmakkho niddhantakasāvamoho</b>ti.

<b>Makkho</b>ti yo makkho makkhāyanā makkhāyitattaṁ niṭṭhuriyaṁ niṭṭhuriyakammaṁ.

<b>Kasāvo</b>ti rāgo kasāvo, doso kasāvo, moho kasāvo, kodho …pe… upanāho … makkho … paḷāso … sabbākusalābhisaṅkhārā kasāvā.

<b>Moho</b>ti dukkhe aññāṇaṁ, dukkhasamudaye aññāṇaṁ, dukkhanirodhe aññāṇaṁ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇaṁ, pubbante aññāṇaṁ, aparante aññāṇaṁ, pubbantāparante aññāṇaṁ, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇaṁ.

Yaṁ evarūpaṁ aññāṇaṁ adassanaṁ anabhisamayo ananubodho appaṭivedho asaṅgāhanā apariyogāhanā asamapekkhanā apaccavekkhaṇā apaccakkhakammaṁ dummejjhaṁ bālyaṁ asampajaññaṁ moho pamoho sammoho avijjā avijjogho avijjāyogo avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṁ avijjālaṅgī moho akusalamūlaṁ.

Tassa paccekasambuddhassa makkho ca kasāvo ca moho ca vantā saṁvantā niddhantā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti.

So paccekasambuddho nimmakkho niddhantakasāvamoho.

<b>Nirāsaso sabbaloke bhavitvā</b>ti <b>āsā</b> vuccati taṇhā.

Yo rāgo sārāgo …pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṁ.

<b>Sabbaloke</b>ti sabbaapāyaloke sabbamanussaloke sabbadevaloke sabbakhandhaloke sabbadhātuloke sabbaāyatanaloke.

<b>Nirāsaso sabbaloke bhavitvā</b>ti sabbaloke nirāsaso bhavitvā nittaṇho bhavitvā nippipāso bhavitvāti—

nirāsaso sabbaloke bhavitvā, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Nillolupo nikkuho nippipāso,

Nimmakkho niddhantakasāvamoho;

Nirāsaso sabbaloke bhavitvā,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Pāpaṁ sahāyaṁ parivajjayetha,</b>

<b>Anatthadassiṁ visame niviṭṭhaṁ;</b>

<b>Sayaṁ na seve pasutaṁ pamattaṁ,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Pāpaṁ sahāyaṁ parivajjayethā</b>ti.

Pāpasahāyo vuccati yo so sahāyo dasavatthukāya micchādiṭṭhiyā samannāgato—

natthi dinnaṁ, natthi yiṭṭhaṁ, natthi hutaṁ, natthi sukatadukkaṭānaṁ kammānaṁ phalaṁ vipāko, natthi ayaṁ loko, natthi paro loko, natthi mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaṁ parañca lokaṁ sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedentīti.

Ayaṁ pāpasahāyo.

Pāpaṁ sahāyaṁ parivajjayethāti.

Pāpaṁ sahāyaṁ vajjeyya parivajjeyyāti—

pāpaṁ sahāyaṁ parivajjayetha.

<b>Anatthadassiṁ visame niviṭṭhan</b>ti anatthadassī vuccati yo so sahāyo dasavatthukāya micchādiṭṭhiyā samannāgato—

natthi dinnaṁ, natthi yiṭṭhaṁ …pe… ye imañca lokaṁ parañca lokaṁ sayaṁ abhiññā sacchikatvā pavedentīti.

<b>Visame niviṭṭhan</b>ti visame kāyakamme niviṭṭhaṁ, visame vacīkamme niviṭṭhaṁ, visame manokamme niviṭṭhaṁ, visame pāṇātipāte niviṭṭhaṁ, visame adinnādāne niviṭṭhaṁ, visame kāmesumicchācāre niviṭṭhaṁ, visame musāvāde niviṭṭhaṁ, visamāya pisuṇāya vācāya niviṭṭhaṁ, visamāya pharusāya vācāya niviṭṭhaṁ, visame samphappalāpe niviṭṭhaṁ, visamāya abhijjhāya niviṭṭhaṁ, visame byāpāde niviṭṭhaṁ, visamāya micchādiṭṭhiyā niviṭṭhaṁ, visamesu saṅkhāresu niviṭṭhaṁ visamesu pañcasu kāmaguṇesu niviṭṭhaṁ, visamesu pañcasu nīvaraṇesu niviṭṭhaṁ viniviṭṭhaṁ sattaṁ allīnaṁ upagataṁ ajjhositaṁ adhimuttanti—

anatthadassiṁ visame niviṭṭhaṁ.

<b>Sayaṁ na seve pasutaṁ pamattan</b>ti.

<b>Pasutan</b>ti yopi kāme esati gavesati pariyesati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāmappasuto.

Yopi taṇhāvasena rūpe pariyesati,

sadde …pe…

gandhe …

rase …

phoṭṭhabbe pariyesati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāmappasuto.

Yopi taṇhāvasena rūpe paṭilabhati,

sadde …pe…

gandhe …

rase …

phoṭṭhabbe paṭilabhati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāmappasuto.

Yopi taṇhāvasena rūpe paribhuñjati,

sadde …pe…

gandhe …

rase …

phoṭṭhabbe paribhuñjati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāmappasuto.

Yathā kalahakārako kalahappasuto, kammakārako kammappasuto, gocare caranto gocarappasuto, jhāyī jhānappasuto;

evameva yo kāme esati gavesati pariyesati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāmappasuto.

Yopi taṇhāvasena rūpe pariyesati …pe…

yopi taṇhāvasena rūpe paṭilabhati …pe…

yopi taṇhāvasena rūpe paribhuñjati,

sadde …pe…

gandhe …

rase …

phoṭṭhabbe paribhuñjati taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo, sopi kāmappasuto.

<b>Pamattan</b>ti.

Pamādo vattabbo kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu kāmaguṇesu vā cittassa vosaggo vosaggānuppadānaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ bhāvanāya asakkaccakiriyatā asātaccakiriyatā anaṭṭhitakiriyatā olīnavuttitā nikkhittacchandatā nikkhittadhuratā anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṁ anadhiṭṭhānaṁ ananuyogo, yo evarūpo pamādo pamajjanā pamajjitattaṁ—

ayaṁ vuccati pamādo.

<b>Sayaṁ na seve pasutaṁ pamattan</b>ti pasutaṁ na seveyya pamattañca sayaṁ na seveyya sāmaṁ na seveyya na niseveyya na saṁseveyya na parisaṁseveyya na ācareyya na samācareyya na samādāya vatteyyāti—

sayaṁ na seve pasutaṁ pamattaṁ, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Pāpaṁ sahāyaṁ parivajjayetha,

Anatthadassiṁ visame niviṭṭhaṁ;

Sayaṁ na seve pasutaṁ pamattaṁ,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Bahussutaṁ dhammadharaṁ bhajetha,</b>

<b>Mittaṁ uḷāraṁ paṭibhānavantaṁ;</b>

<b>Aññāya atthāni vineyya kaṅkhaṁ,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Bahussutaṁ dhammadharaṁ bhajethā</b>ti bahussuto hoti mitto sutadharo sutasannicayo.

Ye te dhammā ādikalyāṇā majjhekalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ sabyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhātā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā.

<b>Dhammadharan</b>ti dhammaṁ dhārentaṁ—

suttaṁ geyyaṁ veyyākaraṇaṁ gāthaṁ udānaṁ itivuttakaṁ jātakaṁ abbhutadhammaṁ vedallaṁ.

<b>Bahussutaṁ dhammadharaṁ bhajethā</b>ti bahussutañca dhammadharañca mittaṁ bhajeyya sambhajeyya seveyya niseveyya saṁseveyya paṭiseveyyāti—

bahussutaṁ dhammadharaṁ bhajetha.

<b>Mittaṁ uḷāraṁ paṭibhānavantan</b>ti uḷāro hoti mitto sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena.

<b>Paṭibhānavantan</b>ti tayo paṭibhānavanto—

pariyattipaṭibhānavā, paripucchāpaṭibhānavā, adhigamapaṭibhānavā.

Katamo pariyattipaṭibhānavā?

Idhekaccassa buddhavacanaṁ pariyāputaṁ hoti suttaṁ geyyaṁ veyyākaraṇaṁ gāthā udānaṁ itivuttakaṁ jātakaṁ abbhutadhammaṁ vedallaṁ.

Tassa pariyattiṁ nissāya paṭibhāti—

ayaṁ pariyattipaṭibhānavā.

Katamo paripucchāpaṭibhānavā?

Idhekacco paripucchitopi hoti atthe ca ñāye ca lakkhaṇe ca kāraṇe ca ṭhānāṭhāne ca.

Tassa paripucchaṁ nissāya paṭibhāti—

ayaṁ paripucchāpaṭibhānavā.

Katamo adhigamapaṭibhānavā?

Idhekaccassa adhigatā honti cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo cattāro ariyamaggā cattāri sāmaññaphalāni catasso paṭisambhidāyo cha abhiññāyo.

Tassa attho ñāto dhammo ñāto nirutti ñātā.

Atthe ñāte attho paṭibhāti, dhamme ñāte dhammo paṭibhāti, niruttiyā ñātāya nirutti paṭibhāti.

Imesu tīsu ñāṇaṁ paṭibhānapaṭisambhidā.

So paccekasambuddho imāya paṭibhānapaṭisambhidāya upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato.

Tasmā paccekasambuddho paṭibhānavā.

Yassa pariyatti natthi paripucchā natthi adhigamo natthi, kiṁ tassa paṭibhāyissatīti—

mittaṁ uḷāraṁ paṭibhānavantaṁ.

<b>Aññāya atthāni vineyya kaṅkhan</b>ti attatthaṁ aññāya paratthaṁ aññāya ubhayatthaṁ aññāya diṭṭhadhammikatthaṁ aññāya samparāyikatthaṁ aññāya paramatthaṁ aññāya abhiññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṁ katvā kaṅkhaṁ vineyya paṭivineyya pajaheyya vinodeyya byantīkareyya anabhāvaṁ gameyyāti—

aññāya atthāni vineyya kaṅkhaṁ, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Bahussutaṁ dhammadharaṁ bhajetha,

Mittaṁ uḷāraṁ paṭibhānavantaṁ;

Aññāya atthāni vineyya kaṅkhaṁ,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Khiḍḍaṁ ratiṁ kāmasukhañca loke,</b>

<b>Analaṅkaritvā anapekkhamāno;</b>

<b>Vibhūsaṭṭhānā virato saccavādī,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Khiḍḍaṁ ratiṁ kāmasukhañca loke</b>ti.

<b>Khiḍḍā</b>ti dve khiḍḍā—

kāyikā khiḍḍā ca vācasikā khiḍḍā ca …pe…

ayaṁ kāyikā khiḍḍā …pe…

ayaṁ vācasikā khiḍḍā.

<b>Ratī</b>ti anukkaṇṭhitādhivacanametaṁ—

ratīti.

<b>Kāmasukhan</b>ti vuttañhetaṁ bhagavatā—

“pañcime, bhikkhave, kāmaguṇā.

Katame pañca?

Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā,

sotaviññeyyā saddā …pe…

ghānaviññeyyā gandhā …

jivhāviññeyyā rasā …

kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā.

Ime kho, bhikkhave, pañca kāmaguṇā.

Yaṁ kho, bhikkhave, ime pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṁ somanassaṁ, idaṁ vuccati kāmasukhaṁ”.

<b>Loke</b>ti manussaloketi—

khiḍḍaṁ ratiṁ kāmasukhañca loke.

<b>Analaṅkaritvā anapekkhamāno</b>ti khiḍḍañca ratiñca kāmasukhañca loke analaṅkaritvā anapekkho hutvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṁ gametvāti—

analaṅkaritvā anapekkhamāno.

<b>Vibhūsaṭṭhānā virato saccavādī</b>ti.

<b>Vibhūsā</b>ti dve vibhūsā—

atthi agārikavibhūsā atthi anāgārikavibhūsā.

Katamā agārikavibhūsā?

Kesā ca massū ca mālāgandhañca vilepanañca ābharaṇañca pilandhanañca vatthañca pārupanañca veṭhanañca ucchādanaṁ parimaddanaṁ nhāpanaṁ sambāhanaṁ ādāsaṁ añjanaṁ mālāgandhavilepanaṁ mukhacuṇṇaṁ mukhalepanaṁ hatthabandhaṁ sikhābandhaṁ daṇḍaṁ nāḷikaṁ khaggaṁ chattaṁ citrupāhanaṁ uṇhīsaṁ maṇiṁ vāḷabījaniṁ odātāni vatthāni dīghadasāni iti vā—

ayaṁ agārikavibhūsā.

Katamā anāgārikavibhūsā?

Cīvaramaṇḍanā pattamaṇḍanā senāsanamaṇḍanā imassa vā pūtikāyassa bāhirānaṁ vā parikkhārānaṁ maṇḍanā vibhūsanā keḷanā parikeḷanā gaddhikatā gaddhikattaṁ capalatā cāpalyaṁ—

ayaṁ anāgārikavibhūsā.

<b>Saccavādī</b>ti so paccekasambuddho saccavādī saccasandho theto paccayiko avisaṁvādako lokassa, vibhūsaṭṭhānā ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto, vimariyādikatena cetasā viharatīti—

vibhūsaṭṭhānā virato saccavādī, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Khiḍḍaṁ ratiṁ kāmasukhañca loke,

Analaṅkaritvā anapekkhamāno;

Vibhūsaṭṭhānā virato saccavādī,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Puttañca dāraṁ pitarañca mātaraṁ,</b>

<b>Dhanāni dhaññāni ca bandhavāni;</b>

<b>Hitvāna kāmāni yathodhikāni,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Puttañca dāraṁ pitarañca mātaran</b>ti.

<b>Puttā</b>ti cattāro puttā—

atrajo putto, khettajo putto, dinnako putto, antevāsiko putto.

<b>Dārā</b> vuccanti bhariyāyo.

<b>Pitā</b>ti yo so janako.

<b>Mātā</b>ti yā sā janikāti—

puttañca dāraṁ pitarañca mātaraṁ.

<b>Dhanāni dhaññāni ca bandhavānī</b>ti dhanāni vuccanti hiraññaṁ suvaṇṇaṁ muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pavāḷaṁ rajataṁ jātarūpaṁ lohitaṅgo masāragallaṁ.

Dhaññāni vuccanti pubbaṇṇaṁ aparaṇṇaṁ.

<b>Pubbaṇṇaṁ</b> nāma sāli vīhi yavo godhumo kaṅgu varako kudrūsako.

<b>Aparaṇṇaṁ</b> nāma sūpeyyaṁ.

<b>Bandhavānī</b>ti cattāro bandhavā—

ñātibandhavāpi bandhu, gottabandhavāpi bandhu, mittabandhavāpi bandhu, sippabandhavāpi bandhūti—

dhanāni dhaññāni ca bandhavāni.

<b>Hitvāna kāmāni yathodhikānī</b>ti.

<b>Kāmā</b>ti uddānato dve kāmā—

vatthukāmā ca kilesakāmā ca …pe…

ime vuccanti vatthukāmā …pe…

ime vuccanti kilesakāmā.

<b>Hitvāna kāmānī</b>ti vatthukāme parijānitvā, kilesakāme pahāya pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṁ gametvā.

<b>Hitvāna kāmāni yathodhikānī</b>ti sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati;

sakadāgāmimaggena ye kilesā pahīnā …pe…

anāgāmimaggena ye kilesā pahīnā …

arahattamaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti—

hitvāna kāmāni yathodhikāni, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Puttañca dāraṁ pitarañca mātaraṁ,

Dhanāni dhaññāni ca bandhavāni;

Hitvāna kāmāni yathodhikāni,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Saṅgo eso parittamettha sokhyaṁ,</b>

<b>Appassādo dukkhamettha bhiyyo;</b>

<b>Gaḷo eso iti ñatvā matimā</b>,

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Saṅgo eso parittamettha sokhyan</b>ti saṅgoti vā baḷisanti vā āmisanti vā laggananti vā palibodhoti vā, pañcannetaṁ kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ.

<b>Parittamettha sokhyan</b>ti vuttañhetaṁ bhagavatā—

“pañcime, bhikkhave, kāmaguṇā.

Katame pañca?

Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā …pe…

kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṁhitā rajanīyā.

Ime kho, bhikkhave, pañca kāmaguṇā.

Yaṁ kho, bhikkhave, ime pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṁ somanassaṁ, idaṁ vuccati kāmasukhaṁ.

Appakaṁ etaṁ sukhaṁ, parittakaṁ etaṁ sukhaṁ, thokakaṁ etaṁ sukhaṁ, omakaṁ etaṁ sukhaṁ, lāmakaṁ etaṁ sukhaṁ, chatukkaṁ etaṁ sukhan”ti—

saṅgo eso parittamettha sokhyaṁ.

<b>Appassādo dukkhamettha bhiyyo</b>ti appassādā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā bahupāyāsā;

ādīnavo ettha bhiyyo.

Aṭṭhikaṅkalūpamā kāmā vuttā bhagavatā, maṁsapesūpamā kāmā vuttā bhagavatā, tiṇukkūpamā kāmā vuttā bhagavatā, aṅgārakāsūpamā kāmā vuttā bhagavatā, supinakūpamā kāmā vuttā bhagavatā, yācitakūpamā kāmā vuttā bhagavatā, rukkhaphalūpamā kāmā vuttā bhagavatā, asisūnūpamā kāmā vuttā bhagavatā, sattisūlūpamā kāmā vuttā bhagavatā, sappasirūpamā kāmā vuttā bhagavatā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo ettha bhiyyoti—

appassādo dukkhamettha bhiyyo.

<b>Gaḷo eso iti ñatvā matimā</b>ti gaḷoti vā baḷisanti vā āmisanti vā laggananti vā bandhananti vā palibodhoti vā, pañcannetaṁ kāmaguṇānaṁ adhivacanaṁ.

<b>Itī</b>ti padasandhi padasaṁsaggo padapāripūrī akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṁ itīti.

<b>Matimā</b>ti paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī.

<b>Gaḷo eso iti ñatvā matimā</b>ti matimā gaḷoti ñatvā baḷisanti ñatvā āmisanti ñatvā laggananti ñatvā bandhananti ñatvā palibodhoti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṁ katvāti—

gaḷo eso iti ñatvā matimā, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Saṅgo eso parittamettha sokhyaṁ,

Appassādo dukkhamettha bhiyyo;

Gaḷo eso iti ñatvā matimā,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Sandālayitvāna saṁyojanāni,</b>

<b>Jālaṁva bhetvā salilambucārī;</b>

<b>Aggīva daḍḍhaṁ anivattamāno,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Sandālayitvāna saṁyojanānī</b>ti dasa saṁyojanāni—

kāmarāgasaṁyojanaṁ, paṭighasaṁyojanaṁ, mānasaṁyojanaṁ, diṭṭhisaṁyojanaṁ, vicikicchāsaṁyojanaṁ, sīlabbataparāmāsasaṁyojanaṁ, bhavarāgasaṁyojanaṁ, issāsaṁyojanaṁ, macchariyasaṁyojanaṁ, avijjāsaṁyojanaṁ.

<b>Sandālayitvāna saṁyojanānī</b>ti dasa saṁyojanāni dālayitvā sandālayitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṁ gametvāti—

sandālayitvāna saṁyojanāni.

<b>Jālaṁva bhetvā salilambucārī</b>ti jālaṁ vuccati suttajālaṁ.

Salilaṁ vuccati udakaṁ.

Ambucārī vuccati maccho.

Yathā maccho jālaṁ bhinditvā pabhinditvā dālayitvā padālayitvā sampadālayitvā carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpeti, evameva dve jālā—

taṇhājālañca diṭṭhijālañca …pe…

idaṁ taṇhājālaṁ …pe…

idaṁ diṭṭhijālaṁ.

Tassa paccekasambuddhassa taṇhājālaṁ pahīnaṁ, diṭṭhijālaṁ paṭinissaṭṭhaṁ.

Taṇhājālassa pahīnattā diṭṭhijālassa paṭinissaṭṭhattā so paccekasambuddho rūpe na sajjati sadde na sajjati gandhe na sajjati …pe…

diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu na sajjati na gaṇhāti na bajjhati na palibajjhati, nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti—

jālaṁva bhetvā salilambucārī.

<b>Aggīva daḍḍhaṁ anivattamāno</b>ti yathā aggi tiṇakaṭṭhupādānaṁ dahanto gacchati anivattanto, evameva tassa paccekasambuddhassa sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati, sakadāgāmimaggena …pe…

anāgāmimaggena …

arahattamaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti—

aggīva daḍḍhaṁ anivattamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Sandālayitvāna saṁyojanāni,

Jālaṁva bhetvā salilambucārī;

Aggīva daḍḍhaṁ anivattamāno,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Okkhittacakkhu na ca pādalolo,</b>

<b>Guttindriyo rakkhitamānasāno;</b>

<b>Anavassuto apariḍayhamāno</b>,

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Okkhittacakkhu na ca pādalolo</b>ti kathaṁ khittacakkhu hoti?

Idhekacco bhikkhu cakkhulolo cakkhuloliyena samannāgato hoti.

Adiṭṭhaṁ dakkhitabbaṁ diṭṭhaṁ samatikkamitabbanti—

ārāmena ārāmaṁ uyyānena uyyānaṁ gāmena gāmaṁ nigamena nigamaṁ nagarena nagaraṁ raṭṭhena raṭṭhaṁ janapadena janapadaṁ dīghacārikaṁ anavaṭṭhitacārikaṁ anuyutto hoti rūpadassanāya.

Evaṁ khittacakkhu hoti.

Atha vā bhikkhu antaragharaṁ paviṭṭho vīthiṁ paṭipanno asaṁvuto gacchati.

Hatthiṁ olokento assaṁ olokento rathaṁ olokento pattiṁ olokento kumārake olokento kumārikāyo olokento itthiyo olokento purise olokento antarāpaṇaṁ olokento gharamukhāni olokento uddhaṁ olokento adho olokento disāvidisaṁ vipekkhamāno gacchati.

Evampi khittacakkhu hoti.

Atha vā bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā nimittaggāhī hoti anubyañjanaggāhī.

Yatvādhikaraṇamenaṁ cakkhundriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ, tassa saṁvarāya na paṭipajjati, na rakkhati cakkhundriyaṁ, cakkhundriye na saṁvaraṁ āpajjati.

Evampi khittacakkhu hoti.

Yathā vā paneke bhonto samaṇabrāhmaṇā saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ visūkadassanaṁ anuyuttā viharanti, seyyathidaṁ—

naccaṁ gītaṁ vāditaṁ pekkhaṁ akkhānaṁ pāṇissaraṁ vetāḷaṁ kumbhathūṇaṁ sobhanakaṁ caṇḍālaṁ vaṁsaṁ dhovanaṁ hatthiyuddhaṁ assayuddhaṁ mahiṁsayuddhaṁ usabhayuddhaṁ ajayuddhaṁ meṇḍayuddhaṁ kukkuṭayuddhaṁ vaṭṭakayuddhaṁ daṇḍayuddhaṁ muṭṭhiyuddhaṁ nibbuddhaṁ uyyodhikaṁ balaggaṁ senābyūhaṁ anīkadassanaṁ iti vā.

Iti evarūpaṁ visūkadassanaṁ anuyutto hoti.

Evampi khittacakkhu hoti.

Kathaṁ okkhittacakkhu hoti?

Idhekacco bhikkhu na cakkhulolo na cakkhuloliyena samannāgato hoti.

Adiṭṭhaṁ dakkhitabbaṁ diṭṭhaṁ samatikkamitabbanti—

na ārāmena ārāmaṁ na uyyānena uyyānaṁ na gāmena gāmaṁ na nigamena nigamaṁ na nagarena nagaraṁ na raṭṭhena raṭṭhaṁ na janapadena janapadaṁ dīghacārikaṁ anavaṭṭhitacārikaṁ anuyutto hoti rūpadassanāya.

Evaṁ okkhittacakkhu hoti.

Atha vā bhikkhu antaragharaṁ paviṭṭho vīthiṁ paṭipanno saṁvuto gacchati.

Na hatthiṁ olokento na assaṁ olokento na rathaṁ olokento na pattiṁ olokento na kumārake olokento na kumārikāyo olokento na itthiyo olokento na purise olokento na antarāpaṇaṁ olokento na gharamukhāni olokento na uddhaṁ olokento na adho olokento na disāvidisaṁ vipekkhamāno gacchati.

Evampi okkhittacakkhu hoti.

Atha vā bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī.

Yatvādhikaraṇamenaṁ cakkhundriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ, tassa saṁvarāya paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyaṁ, cakkhundriye saṁvaraṁ āpajjati.

Evampi okkhittacakkhu hoti.

Yathā vā paneke bhonto samaṇabrāhmaṇā saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā te evarūpaṁ visūkadassanaṁ anuyuttā viharanti, seyyathidaṁ—

naccaṁ gītaṁ vāditaṁ …pe… anīkadassanaṁ iti vā.

Iti evarūpā visūkadassanā paṭivirato.

Evampi okkhittacakkhu hoti.

<b>Na ca pādalolo</b>ti kathaṁ pādalolo hoti?

Idhekacco bhikkhu pādalolo pādaloliyena samannāgato hoti—

ārāmena ārāmaṁ uyyānena uyyānaṁ gāmena gāmaṁ nigamena nigamaṁ nagarena nagaraṁ raṭṭhena raṭṭhaṁ janapadena janapadaṁ dīghacārikaṁ anavaṭṭhitacārikaṁ anuyutto hoti.

Evampi pādalolo hoti.

Atha vā bhikkhu antosaṅghārāme pādalolo pādaloliyena samannāgato hoti, na atthahetu na kāraṇahetu uddhato avūpasantacitto pariveṇato pariveṇaṁ gacchati, vihārato vihāraṁ gacchati, aḍḍhayogato aḍḍhayogaṁ gacchati, pāsādato pāsādaṁ gacchati, hammiyato hammiyaṁ gacchati, guhato guhaṁ gacchati, leṇato leṇaṁ gacchati, kuṭiyā kuṭiṁ gacchati, kūṭāgārato kūṭāgāraṁ gacchati, aṭṭato aṭṭaṁ gacchati, māḷato māḷaṁ gacchati, uddaṇḍato uddaṇḍaṁ gacchati, upaṭṭhānasālato upaṭṭhānasālaṁ gacchati, maṇḍapato maṇḍapaṁ gacchati, rukkhamūlato rukkhamūlaṁ gacchati, yattha vā pana bhikkhū nisīdanti vā gacchanti vā, tattha ekassa vā dutiyo hoti, dvinnaṁ vā tatiyo hoti, tiṇṇaṁ vā catuttho hoti.

Tattha bahuṁ samphappalāpaṁ palapati, seyyathidaṁ—

rājakathaṁ corakathaṁ …pe…

iti bhavābhavakathaṁ katheti.

Evampi pādalolo hoti.

<b>Na ca pādalolo</b>ti so paccekasambuddho pādaloliyā ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā paṭisallānārāmo hoti paṭisallānarato ajjhattaṁ cetosamathamanuyutto anirākatajjhāno vipassanāya samannāgato brūhetā suññāgāraṁ jhāyī jhānarato ekattamanuyutto sadatthagarukoti—

okkhittacakkhu na ca pādalolo.

<b>Guttindriyo rakkhitamānasāno</b>ti.

<b>Guttindriyo</b>ti so paccekasambuddho cakkhunā rūpaṁ disvā na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī.

Yatvādhikaraṇamenaṁ cakkhundriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ, tassa saṁvarāya paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyaṁ, cakkhundriye saṁvaraṁ āpajjati.

Sotena saddaṁ sutvā …pe…

ghānena gandhaṁ ghāyitvā …

jivhāya rasaṁ sāyitvā …

kāyena phoṭṭhabbaṁ phusitvā …

manasā dhammaṁ viññāya na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī.

Yatvādhikaraṇamenaṁ manindriyaṁ asaṁvutaṁ viharantaṁ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṁ, tassa saṁvarāya paṭipajjati, rakkhati manindriyaṁ, manindriye saṁvaraṁ āpajjatīti—

guttindriyo.

<b>Rakkhitamānasāno</b>ti gopitamānasānoti—

guttindriyo rakkhitamānasāno.

<b>Anavassuto pariḍayhamāno</b>ti vuttañhetaṁ āyasmatā mahāmoggallānena—

“avassutapariyāyañca vo, āvuso, desessāmi anavassutapariyāyañca.

Taṁ suṇātha, sādhukaṁ manasi karotha, bhāsissāmī”ti.

“Evamāvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato mahāmoggallānassa paccassosuṁ.

Āyasmā mahāmoggallāno etadavoca—

“Kathañcāvuso, avassuto hoti?

Idhāvuso, bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā piyarūpe rūpe adhimuccati, appiyarūpe rūpe byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati ca viharati parittacetaso.

Tañca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ nappajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.

Sotena saddaṁ sutvā …pe…

manasā dhammaṁ viññāya piyarūpe dhamme adhimuccati, appiyarūpe dhamme byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati ca viharati parittacetaso.

Tañca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ nappajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.

Ayaṁ vuccatāvuso, bhikkhu avassuto cakkhuviññeyyesu rūpesu …pe…

avassuto manoviññeyyesu dhammesu.

Evaṁvihāriñcāvuso, bhikkhuṁ cakkhuto cepi naṁ māro upasaṅkamati, labhetheva māro otāraṁ labhetha māro ārammaṇaṁ,

sotato cepi naṁ …pe…

manato cepi naṁ māro upasaṅkamati, labhetheva māro otāraṁ labhetha māro ārammaṇaṁ.

Seyyathāpi, āvuso, naḷāgāraṁ vā tiṇāgāraṁ vā sukkhaṁ koḷāpaṁ terovassikaṁ.

Puratthimāya cepi naṁ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya, labhetheva aggi otāraṁ labhetha aggi ārammaṇaṁ;

pacchimāya cepi naṁ disāya …pe…

uttarāya cepi naṁ disāya …

dakkhiṇāya cepi naṁ disāya …

heṭṭhimato cepi naṁ disāya …

uparimato cepi naṁ disāya …

yato kutoci cepi naṁ puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya, labhetheva aggi otāraṁ labhetha aggi ārammaṇaṁ.

Evameva kho, āvuso, evaṁvihāriṁ bhikkhuṁ cakkhuto cepi naṁ māro upasaṅkamati, labhetheva māro otāraṁ labhetha māro ārammaṇaṁ,

sotato cepi naṁ …pe…

manato cepi naṁ māro upasaṅkamati, labhetheva māro otāraṁ labhetha māro ārammaṇaṁ.

Evaṁvihāriñcāvuso, bhikkhuṁ rūpā adhibhaṁsu, na bhikkhu rūpe adhibhosi;

saddā bhikkhuṁ adhibhaṁsu, na bhikkhu sadde adhibhosi;

gandhā bhikkhuṁ adhibhaṁsu, na bhikkhu gandhe adhibhosi;

rasā bhikkhuṁ adhibhaṁsu, na bhikkhu rase adhibhosi;

phoṭṭhabbā bhikkhuṁ adhibhaṁsu, na bhikkhu phoṭṭhabbe adhibhosi;

dhammā bhikkhuṁ adhibhaṁsu, na bhikkhu dhamme adhibhosi.

Ayaṁ vuccatāvuso, bhikkhu rūpādhibhūto saddādhibhūto gandhādhibhūto rasādhibhūto phoṭṭhabbādhibhūto dhammādhibhūto adhibhū anadhibhūto adhibhaṁsu naṁ pāpakā akusalā dhammā saṅkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṁ jātijarāmaraṇiyā.

Evaṁ kho, āvuso, avassuto hoti.

Kathañcāvuso, anavassuto hoti?

Idhāvuso, bhikkhu cakkhunā rūpaṁ disvā piyarūpe rūpe nādhimuccati, appiyarūpe rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati appamāṇacetaso.

Tañca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ pajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti;

sotena saddaṁ sutvā …pe…

manasā dhammaṁ viññāya piyarūpe dhamme nādhimuccati, appiyarūpe dhamme na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati appamāṇacetaso.

Tañca cetovimuttiṁ paññāvimuttiṁ yathābhūtaṁ pajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti.

Ayaṁ vuccatāvuso, bhikkhu anavassuto cakkhuviññeyyesu rūpesu …pe…

anavassuto manoviññeyyesu dhammesu.

Evaṁvihāriñcāvuso, bhikkhuṁ cakkhuto cepi naṁ māro upasaṅkamati, neva labhetha māro otāraṁ, na labhetha māro ārammaṇaṁ;

sotato cepi naṁ …pe…

manato cepi naṁ māro upasaṅkamati, neva labhetha māro otāraṁ, na labhetha māro ārammaṇaṁ.

Seyyathāpi, āvuso, kūṭāgārā vā kūṭāgārasālā vā bahalamattikā addāvalepanā puratthimāya cepi naṁ disāya puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya, neva labhetha aggi otāraṁ, na labhetha aggi ārammaṇaṁ;

pacchimāya cepi naṁ disāya …

uttarāya cepi naṁ disāya …

dakkhiṇāya cepi naṁ disāya …

heṭṭhimato cepi naṁ disāya …

uparimato cepi naṁ disāya …

yato kutoci cepi naṁ puriso ādittāya tiṇukkāya upasaṅkameyya, neva labhetha aggi otāraṁ na labhetha aggi ārammaṇaṁ.

Evameva kho, āvuso, evaṁvihāriṁ bhikkhuṁ cakkhuto cepi naṁ māro upasaṅkamati, neva labhetha māro otāraṁ na labhetha māro ārammaṇaṁ;

sotato cepi naṁ …pe…

manato cepi naṁ māro upasaṅkamati neva labhetha māro otāraṁ na labhetha māro ārammaṇaṁ.

Evaṁvihārī cāvuso, bhikkhu rūpe adhibhosi, na rūpā bhikkhuṁ adhibhaṁsu;

sadde bhikkhu adhibhosi, na saddā bhikkhuṁ adhibhaṁsu;

gandhe bhikkhu adhibhosi, na gandhā bhikkhuṁ adhibhaṁsu;

rase bhikkhu adhibhosi, na rasā bhikkhuṁ adhibhaṁsu;

phoṭṭhabbe bhikkhu adhibhosi, na phoṭṭhabbā bhikkhuṁ adhibhaṁsu;

dhamme bhikkhu adhibhosi, na dhammā bhikkhuṁ adhibhaṁsu.

Ayaṁ vuccatāvuso, bhikkhu rūpādhibhū saddādhibhū gandhādhibhū rasādhibhū phoṭṭhabbādhibhū dhammādhibhū adhibhū anadhibhūto.

Adhibhosi te pāpake akusale dhamme saṅkilesike ponobhavike sadare dukkhavipāke āyatiṁ jātijarāmaraṇiye.

Evaṁ kho, āvuso, anavassuto hotī”ti—

anavassuto.

<b>Apariḍayhamāno</b>ti rāgajena pariḷāhena apariḍayhamāno, dosajena pariḷāhena apariḍayhamāno, mohajena pariḷāhena apariḍayhamānoti—

anavassuto apariḍayhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Okkhittacakkhu na ca pādalolo,

Guttindriyo rakkhitamānasāno;

Anavassuto apariḍayhamāno,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Ohārayitvā gihibyañjanāni,</b>

<b>Sañchannapatto yathā pārichattako;</b>

<b>Kāsāyavattho abhinikkhamitvā,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Ohārayitvā gihibyañjanānī</b>ti gihibyañjanāni vuccanti kesā ca massū ca …pe…

dīghadasāni iti vā.

<b>Ohārayitvā gihibyañjanānī</b>ti gihibyañjanāni oropayitvā samoropayitvā nikkhipitvā paṭippassambhitvāti—

ohārayitvā gihibyañjanāni.

<b>Sañchannapatto yathā pārichattako</b>ti yathā so pārichattako koviḷāro bahalapattapalāso sandacchāyo, evameva so paccekasambuddho paripuṇṇapattacīvaradharoti—

sañchannapatto yathā pārichattako.

<b>Kāsāyavattho abhinikkhamitvā</b>ti so paccekasambuddho sabbaṁ gharāvāsapalibodhaṁ chinditvā puttadārapalibodhaṁ chinditvā ñātipalibodhaṁ chinditvā mittāmaccapalibodhaṁ chinditvā sannidhipalibodhaṁ chinditvā kesamassuṁ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṁ pabbajitvā akiñcanabhāvaṁ upagantvā eko carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti—

kāsāyavattho abhinikkhamitvā, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Ohārayitvā gihibyañjanāni,

Sañchannapatto yathā pārichattako;

Kāsāyavattho abhinikkhamitvā,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

Tatiyo vaggo.

4. Catutthavagga

<b>Rasesu gedhaṁ akaraṁ alolo,</b>

<b>Anaññaposī sapadānacārī;</b>

<b>Kule kule appaṭibaddhacitto,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Rasesu gedhaṁ akaraṁ alolo</b>ti.

<b>Raso</b>ti mūlaraso khandharaso tacaraso pattaraso puppharaso phalaraso, ambilaṁ madhuraṁ tittakaṁ kaṭukaṁ loṇikaṁ khārikaṁ lambikaṁ kasāvo sādu asādu sītaṁ uṇhaṁ.

Santeke samaṇabrāhmaṇā rasagiddhā.

Te jivhaggena rasaggāni pariyesantā āhiṇḍanti.

Te ambilaṁ labhitvā anambilaṁ pariyesanti, anambilaṁ labhitvā ambilaṁ pariyesanti;

madhuraṁ labhitvā amadhuraṁ pariyesanti, amadhuraṁ labhitvā madhuraṁ pariyesanti;

tittakaṁ labhitvā atittakaṁ pariyesanti, atittakaṁ labhitvā tittakaṁ pariyesanti;

kaṭukaṁ labhitvā akuṭakaṁ pariyesanti, akuṭakaṁ labhitvā kaṭukaṁ pariyesanti;

loṇikaṁ labhitvā aloṇikaṁ pariyesanti, aloṇikaṁ labhitvā loṇikaṁ pariyesanti;

khārikaṁ labhitvā akhārikaṁ pariyesanti, akhārikaṁ labhitvā khārikaṁ pariyesanti;

kasāvaṁ labhitvā akasāvaṁ pariyesanti, akasāvaṁ labhitvā kasāvaṁ pariyesanti;

lambikaṁ labhitvā alambikaṁ pariyesanti, alambikaṁ labhitvā lambikaṁ pariyesanti;

sāduṁ labhitvā asāduṁ pariyesanti, asāduṁ labhitvā sāduṁ pariyesanti;

sītaṁ labhitvā uṇhaṁ pariyesanti, uṇhaṁ labhitvā sītaṁ pariyesanti.

Te yaṁ yaṁ labhanti tena tena na tussanti, aparāparaṁ pariyesanti.

Manāpikesu rasesu rattā giddhā gathitā mucchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhā.

Sā rasataṇhā tassa paccekasambuddhassa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṅkatā āyatiṁ anuppādadhammā.

Tasmā so paccekasambuddho paṭisaṅkhā yoniso āhāraṁ āhāreti—

“neva davāya na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya;

yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāya vihiṁsūparatiyā brahmacariyānuggahāya.

Iti purāṇañca vedanaṁ paṭihaṅkhāmi, navañca vedanaṁ na uppādessāmi, yātrā ca me bhavissati anavajjatā ca phāsuvihāro cā”ti.

Yathā vaṇaṁ ālimpeyya yāvadeva āruhaṇatthāya, yathā vā akkhaṁ abbhañjeyya yāvadeva bhārassa nittharaṇatthāya, yathā puttamaṁsaṁ āhāraṁ āhareyya yāvadeva kantārassa nittharaṇatthāya;

evameva so paccekasambuddho paṭisaṅkhā yoniso āhāraṁ āhāreti—

“neva davāya na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya;

yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāya vihiṁsūparatiyā brahmacariyānuggahāya.

Iti purāṇañca vedanaṁ paṭihaṅkhāmi, navañca vedanaṁ na uppādessāmi, yātrā ca me bhavissati anavajjatā ca phāsuvihāro cā”ti.

Rasataṇhāya ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti—

rasesu gedhaṁ akaraṁ.

<b>Alolo</b>ti <b>loluppaṁ</b> vuccati taṇhā.

Yo rāgo sārāgo …pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṁ.

Sā loluppā taṇhā tassa paccekasambuddhassa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṅkatā āyatiṁ anuppādadhammā.

Tasmā paccekasambuddho aloloti—

rasesu gedhaṁ akaraṁ alolo.

<b>Anaññaposī sapadānacārī</b>ti

<b>anaññaposī</b>ti so paccekasambuddho attānaññeva poseti, na paranti.

Anaññaposimaññātaṁ,

dantaṁ sāre patiṭṭhitaṁ;

Khīṇāsavaṁ vantadosaṁ,

tamahaṁ brūmi brāhmaṇanti.

<b>Anaññaposī sapadānacārī</b>ti so paccekasambuddho pubbaṇhasamayaṁ nivāsetvā pattacīvaramādāya gāmaṁ vā nigamaṁ vā piṇḍāya pavisati rakkhiteneva kāyena rakkhitāya vācāya rakkhitena cittena upaṭṭhitāya satiyā saṁvutehi indriyehi.

Okkhittacakkhu iriyāpathasampanno kulā kulaṁ anatikkamanto piṇḍāya caratīti—

anaññaposī sapadānacārī.

<b>Kule kule appaṭibaddhacitto</b>ti dvīhi kāraṇehi paṭibaddhacitto hoti—

attānaṁ vā nīcaṁ ṭhapento paraṁ uccaṁ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti, attānaṁ vā uccaṁ ṭhapento paraṁ nīcaṁ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti.

Kathaṁ attānaṁ nīcaṁ ṭhapento paraṁ uccaṁ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti?

“Tumhe me bahūpakārā, ahaṁ tumhe nissāya labhāmi cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṁ.

Yampi me aññe dātuṁ vā kātuṁ vā maññanti tumhe nissāya tumhe passantā.

Yampi me porāṇaṁ mātāpettikaṁ nāmagottaṁ tampi me antarahitaṁ tumhehi ahaṁ ñāyāmi—

‘asukassa kulupako, asukāya kulupako’”ti.

Evaṁ attānaṁ nīcaṁ ṭhapento paraṁ uccaṁ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti.

Kathaṁ attānaṁ uccaṁ ṭhapento paraṁ nīcaṁ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti?

“Ahaṁ tumhākaṁ bahūpakāro, tumhe maṁ āgamma buddhaṁ saraṇaṁ gatā dhammaṁ saraṇaṁ gatā saṅghaṁ saraṇaṁ gatā, pāṇātipātā paṭiviratā, adinnādānā paṭiviratā, kāmesumicchācārā paṭiviratā, musāvādā paṭiviratā, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratā, tumhākaṁ ahaṁ uddesaṁ demi paripucchaṁ demi uposathaṁ ācikkhāmi navakammaṁ adhiṭṭhāmi;

atha ca pana tumhe maṁ ujjhitvā aññe sakkarotha garuṁ karotha mānetha pūjethā”ti.

Evaṁ attānaṁ uccaṁ ṭhapento paraṁ nīcaṁ ṭhapento paṭibaddhacitto hoti.

<b>Kule kule appaṭibaddhacitto</b>ti so paccekasambuddho kulapalibodhena appaṭibaddhacitto hoti, gaṇapalibodhena appaṭibaddhacitto hoti, āvāsapalibodhena appaṭibaddhacitto hoti, cīvarapalibodhena appaṭibaddhacitto hoti, piṇḍapātapalibodhena appaṭibaddhacitto hoti, senāsanapalibodhena appaṭibaddhacitto hoti, gilānapaccayabhesajjaparikkhārapalibodhena appaṭibaddhacitto hotīti—

kule kule appaṭibaddhacitto hoti, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Rasesu gedhaṁ akaraṁ alolo,

Anaññaposī sapadānacārī;

Kule kule appaṭibaddhacitto,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Pahāya pañcāvaraṇāni cetaso,</b>

<b>Upakkilese byapanujja sabbe;</b>

<b>Anissito chetva sinehadosaṁ</b>,

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Pahāya pañcāvaraṇāni cetaso</b>ti so paccekasambuddho kāmacchandanīvaraṇaṁ pahāya pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṁ gametvā, byāpādanīvaraṇaṁ …

thinamiddhanīvaraṇaṁ …

uddhaccakukkuccanīvaraṇaṁ …

vicikicchānīvaraṇaṁ pahāya pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṁ gametvā vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṁ savicāraṁ vivekajaṁ pītisukhaṁ paṭhamaṁ jhānaṁ upasampajja viharatīti—

pahāya pañcāvaraṇāni cetaso.

<b>Upakkilese byapanujja sabbe</b>ti rāgo cittassa upakkileso, doso cittassa upakkileso, moho cittassa upakkileso, kodho … upanāho …pe… sabbākusalābhisaṅkhārā cittassa upakkilesā.

<b>Upakkilese byapanujja sabbe</b>ti sabbe cittassa upakkilese byapanujja panuditvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṁ gametvāti—

upakkilese byapanujja sabbe.

<b>Anissito chetva sinehadosan</b>ti.

<b>Anissito</b>ti dve nissayā—

taṇhānissayo ca diṭṭhinissayo ca …pe…

ayaṁ taṇhānissayo …pe…

ayaṁ diṭṭhinissayo.

<b>Sineho</b>ti dve snehā—

taṇhāsneho ca diṭṭhisneho ca …pe…

ayaṁ taṇhāsneho …pe…

ayaṁ diṭṭhisneho.

<b>Doso</b>ti yo cittassa āghāto paṭighāto paṭighaṁ paṭivirodho kopo pakopo sampakopo doso padoso sampadoso cittassa byāpatti manopadoso kodho kujjhanā kujjhitattaṁ doso dussanā dussitattaṁ byāpatti byāpajjanā byāpajjitattaṁ caṇḍikkaṁ asuropo anattamanatā cittassa.

<b>Anissito chetva sinehadosan</b>ti so paccekasambuddho taṇhāsnehañca diṭṭhisnehañca dosañca chetvā ucchinditvā samucchinditvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṁ gametvā cakkhuṁ anissito,

sotaṁ anissito …pe…

diṭṭhasutamutaviññātabbe dhamme anissito anallīno anupagato anajjhosito anadhimutto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti—

anissito chetva sinehadosaṁ, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Pahāya pañcāvaraṇāni cetaso,

Upakkilese byapanujja sabbe;

Anissito chetva sinehadosaṁ,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Vipiṭṭhikatvāna sukhaṁ dukhañca,</b>

<b>Pubbeva ca somanassadomanassaṁ;</b>

<b>Laddhānupekkhaṁ samathaṁ visuddhaṁ,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Vipiṭṭhikatvāna sukhaṁ dukhañca, pubbeva ca somanassadomanassan</b>ti so paccekasambuddho sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṁ atthaṅgamā adukkhamasukhaṁ upekkhāsatipārisuddhiṁ catutthaṁ jhānaṁ upasampajja viharatīti—

vipiṭṭhikatvāna sukhaṁ dukhañca, pubbeva ca somanassadomanassaṁ.

<b>Laddhānupekkhaṁ samathaṁ visuddhan</b>ti.

<b>Upekkhā</b>ti yā catutthajjhāne upekkhā upekkhanā ajjhupekkhanā cittasamatā cittappassaddhatā majjhattatā cittassa.

<b>Samatho</b>ti yā cittassa ṭhiti saṇṭhiti avaṭṭhiti avisāhāro avikkhepo avisāhaṭamānasatā samatho samādhindriyaṁ samādhibalaṁ sammāsamādhi;

catutthajjhāne upekkhā ca samatho ca suddhā honti visuddhā pariyodātā anaṅgaṇā vigatūpakkilesā mudubhūtā kammaniyā ṭhitā āneñjappattā.

<b>Laddhānupekkhaṁ samathaṁ visuddhan</b>ti catutthajjhānaṁ upekkhañca samathañca laddhā labhitvā vinditvā paṭilabhitvāti—

laddhānupekkhaṁ samathaṁ visuddhaṁ, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Vipiṭṭhikatvāna sukhaṁ dukhañca,

Pubbeva ca somanassadomanassaṁ;

Laddhānupekkhaṁ samathaṁ visuddhaṁ,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Āraddhaviriyo paramatthapattiyā,</b>

<b>Alīnacitto akusītavutti;</b>

<b>Daḷhanikkamo thāmabalūpapanno,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Āraddhaviriyo paramatthapattiyā</b>ti <b>paramatthaṁ</b> vuccati amataṁ nibbānaṁ.

Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṁ.

Paramatthassa pattiyā lābhāya paṭilābhāya adhigamāya phassanāya sacchikiriyāya āraddhavīriyo viharati akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya kusalānaṁ dhammānaṁ sampadāya thāmavā daḷhaparakkamo anikkhittadhuro kusalesu dhammesūti—

āraddhaviriyo paramatthapattiyā.

<b>Alīnacitto akusītavuttī</b>ti so paccekasambuddho anuppannānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ anuppādāya chandaṁ janeti vāyamati vīriyaṁ ārabhati cittaṁ paggaṇhāti padahati, uppannānaṁ pāpakānaṁ akusalānaṁ dhammānaṁ pahānāya …pe…

anuppannānaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ uppādāya …pe…

uppannānaṁ kusalānaṁ dhammānaṁ ṭhitiyā asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṁ janeti vāyamati vīriyaṁ ārabhati cittaṁ paggaṇhāti padahatīti—

evaṁ alīnacitto akusītavutti.

Atha vā “kāmaṁ taco ca nhāru ca aṭṭhi ca avasissatu, sarīre upassussatu maṁsalohitaṁ, yaṁ taṁ purisathāmena purisabalena purisavīriyena purisaparakkamena pattabbaṁ na taṁ apāpuṇitvā vīriyassa saṇṭhānaṁ bhavissatī”ti cittaṁ paggaṇhāti padahati.

Evampi alīnacitto akusītavutti.

Nāsissaṁ na pivissāmi,

vihārato na nikkhame;

Napi passaṁ nipātessaṁ,

taṇhāsalle anūhateti.

Cittaṁ paggaṇhāti padahati.

Evampi alīnacitto akusītavutti.

“Na tāvāhaṁ imaṁ pallaṅkaṁ bhindissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṁ vimuccissatī”ti cittaṁ paggaṇhāti padahati.

Evampi alīnacitto akusītavutti.

“Na tāvāhaṁ imamhā āsanā vuṭṭhahissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṁ vimuccissatī”ti cittaṁ paggaṇhāti padahati.

Evampi alīnacitto akusītavutti.

“Na tāvāhaṁ imamhā caṅkamā orohissāmi …pe…

vihārā nikkhamissāmi …

aḍḍhayogā nikkhamissāmi …

pāsādā nikkhamissāmi …

hammiyā nikkhamissāmi …

guhāya nikkhamissāmi …

leṇā nikkhamissāmi …

kuṭiyā nikkhamissāmi …

kūṭāgārā nikkhamissāmi …

aṭṭā nikkhamissāmi …

māḷā nikkhamissāmi …

uddaṇḍā nikkhamissāmi …

upaṭṭhānasālāya nikkhamissāmi …

maṇḍapā nikkhamissāmi …

rukkhamūlā nikkhamissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṁ vimuccissatī”ti cittaṁ paggaṇhāti padahati.

Evampi alīnacitto akusītavutti.

“Imasmiṁyeva pubbaṇhasamaye ariyadhammaṁ āharissāmi samāharissāmi adhigacchissāmi phassayissāmi sacchikarissāmī”ti cittaṁ paggaṇhāti padahati.

Evampi alīnacitto akusītavutti.

“Imasmiṁyeva majjhanhikasamaye …pe…

sāyanhasamaye …pe…

purebhattaṁ …

pacchābhattaṁ …

purimayāmaṁ …

majjhimayāmaṁ …

pacchimayāmaṁ …

kāḷe …

juṇhe …

vasse …

hemante …

gimhe …

purime vayokhandhe …

majjhime vayokhandhe …

pacchime vayokhandhe ariyadhammaṁ āharissāmi samāharissāmi adhigacchissāmi phassayissāmi sacchikarissāmī”ti cittaṁ paggaṇhāti padahati.

Evampi alīnacitto akusītavutti.

<b>Daḷhanikkamo thāmabalūpapanno</b>ti so paccekasambuddho daḷhasamādāno ahosi kusalesu dhammesu avaṭṭhitasamādāno kāyasucarite vacīsucarite manosucarite dānasaṁvibhāge sīlasamādāne uposathupavāse matteyyatāya petteyyatāya sāmaññatāya brahmaññatāya kulejeṭṭhāpacāyitāya aññataraññataresu adhikusalesu dhammesūti—

daḷhanikkamo.

<b>Thāmabalūpapanno</b>ti so paccekasambuddho thāmena ca balena ca vīriyena ca parakkamena ca paññāya ca upeto hoti samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgatoti—

daḷhanikkamo thāmabalūpapanno, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Āraddhaviriyo paramatthapattiyā,

Alīnacitto akusītavutti;

Daḷhanikkamo thāmabalūpapanno,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Paṭisallānaṁ jhānamariñcamāno,</b>

<b>Dhammesu niccaṁ anudhammacārī;</b>

<b>Ādīnavaṁ sammasitā bhavesu,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Paṭisallānaṁ jhānamariñcamāno</b>ti so paccekasambuddho paṭisallānārāmo hoti paṭisallānarato ajjhattaṁ cetosamathamanuyutto anirākatajjhāno vipassanāya samannāgato brūhetā suññāgāraṁ jhāyī jhānarato ekattamanuyutto sadatthagarukoti paṭisallānaṁ.

<b>Jhānamariñcamāno</b>ti so paccekasambuddho dvīhi kāraṇehi jhānaṁ na riñcati—

anuppannassa vā paṭhamassa jhānassa uppādāya yutto payutto saṁyutto āyutto samāyutto, anuppannassa vā dutiyassa jhānassa …pe…

anuppannassa vā tatiyassa jhānassa …

anuppannassa vā catutthassa jhānassa uppādāya yutto payutto saṁyutto āyutto samāyuttoti—

evampi jhānaṁ na riñcati.

Atha vā uppannaṁ vā paṭhamaṁ jhānaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti, uppannaṁ vā dutiyaṁ jhānaṁ …pe…

uppannaṁ vā tatiyaṁ jhānaṁ …

uppannaṁ vā catutthaṁ jhānaṁ āsevati bhāveti bahulīkaroti.

Evampi jhānaṁ na riñcatīti—

paṭisallānaṁ jhānamariñcamāno.

<b>Dhammesu niccaṁ anudhammacārī</b>ti dhammā vuccanti cattāro satipaṭṭhānā …pe…

ariyo aṭṭhaṅgiko maggo.

Katame anudhammā?

Sammāpaṭipadā apaccanīkapaṭipadā anvatthapaṭipadā dhammānudhammapaṭipadā sīlesu paripūrakāritā indriyesu guttadvāratā bhojane mattaññutā jāgariyānuyogo satisampajaññaṁ—

ime vuccanti anudhammā.

<b>Dhammesu niccaṁ anudhammacārī</b>ti dhammesu niccakālaṁ dhuvakālaṁ satataṁ samitaṁ avokiṇṇaṁ poṅkhānupoṅkhaṁ udakūmikajātaṁ

Avīcisantatisahitaṁ phassitaṁ purebhattaṁ pacchābhattaṁ purimayāmaṁ majjhimayāmaṁ pacchimayāmaṁ kāḷe juṇhe vasse hemante gimhe purime vayokhandhe majjhime vayokhandhe pacchime vayokhandhe carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti—

dhammesu niccaṁ anudhammacārī.

<b>Ādīnavaṁ sammasitā bhavesū</b>ti “sabbe saṅkhārā aniccā”ti ādīnavaṁ sammasitā bhavesu,

“sabbe saṅkhārā dukkhā”ti …pe…

“sabbe dhammā anattā”ti …pe…

“yaṁ kiñci samudayadhammaṁ, sabbaṁ taṁ nirodhadhamman”ti ādīnavaṁ sammasitā bhavesūti—

ādīnavaṁ sammasitā bhavesu, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Paṭisallānaṁ jhānamariñcamāno,

Dhammesu niccaṁ anudhammacārī;

Ādīnavaṁ sammasitā bhavesu,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Taṇhakkhayaṁ patthayamappamatto,</b>

<b>Aneḷamūgo sutavā satīmā;</b>

<b>Saṅkhātadhammo niyato padhānavā,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Taṇhakkhayaṁ patthayamappamatto</b>ti.

<b>Taṇhā</b>ti rūpataṇhā …pe… dhammataṇhā.

<b>Taṇhakkhayan</b>ti rāgakkhayaṁ dosakkhayaṁ mohakkhayaṁ gatikkhayaṁ upapattikkhayaṁ paṭisandhikkhayaṁ bhavakkhayaṁ saṁsārakkhayaṁ vaṭṭakkhayaṁ patthayanto icchanto sādiyanto pihayanto abhijappantoti—

taṇhakkhayaṁ patthayaṁ.

<b>Appamatto</b>ti so paccekasambuddho sakkaccakārī sātaccakārī …pe… appamādo kusalesu dhammesūti—

taṇhakkhayaṁ patthayamappamatto.

<b>Aneḷamūgo sutavā satīmā</b>ti.

<b>Aneḷamūgo</b>ti so paccekasambuddho paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī.

<b>Sutavā</b>ti so paccekasambuddho bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo.

Ye te dhammā ādikalyāṇā majjhekalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṁ sabyañjanaṁ kevalaparipuṇṇaṁ parisuddhaṁ brahmacariyaṁ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti dhātā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā.

<b>Satīmā</b>ti so paccekasambuddho satimā hoti paramena satinepakkena samannāgatattā cirakatampi cirabhāsitampi saritā anussaritāti—

aneḷamūgo sutavā satīmā.

<b>Saṅkhātadhammo niyato padhānavā</b>ti saṅkhātadhammo vuccati ñāṇaṁ.

Yā paññā pajānanā …pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi.

<b>Saṅkhātadhammo</b>ti so paccekasambuddho saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo “sabbe saṅkhārā aniccā”ti saṅkhātadhammo …pe…

“yaṁ kiñci samudayadhammaṁ sabbaṁ taṁ nirodhadhamman”ti saṅkhātadhammo ñātadhammo tulitadhammo tīritadhammo vibhūtadhammo vibhāvitadhammo.

Atha vā tassa paccekasambuddhassa ca khandhā saṅkhittā dhātuyo saṅkhittā āyatanāni saṅkhittāni gatiyo saṅkhittā upapattiyo saṅkhittā paṭisandhiyo saṅkhittā bhavā saṅkhittā saṁsārā saṅkhittā vaṭṭā saṅkhittā.

Atha vā so paccekasambuddho khandhapariyante ṭhito dhātupariyante ṭhito āyatanapariyante ṭhito gatipariyante ṭhito upapattipariyante ṭhito paṭisandhipariyante ṭhito bhavapariyante ṭhito saṁsārapariyante ṭhito vaṭṭapariyante ṭhito saṅkhārapariyante ṭhito antimabhave ṭhito antimasamussaye ṭhito antimadehadharo paccekasambuddho.

Tassāyaṁ pacchimako bhavo,

carimoyaṁ samussayo;

Jātimaraṇasaṁsāro,

natthi tassa punabbhavoti.

Taṅkāraṇā paccekasambuddho saṅkhātadhammo.

<b>Niyato</b>ti niyāmā vuccanti cattāro ariyamaggā.

Catūhi ariyamaggehi samannāgatoti niyato.

Niyāmaṁ patto sampatto adhigato phassito sacchikato patto niyāmaṁ.

<b>Padhānavā</b>ti padhānaṁ vuccati vīriyaṁ.

So cetaso vīriyārambho nikkamo parakkamo uyyāmo vāyāmo ussāho ussoḷhī thāmo dhiti asithilaparakkamo anikkhittacchandatā anikkhittadhuratā dhurasampaggāho vīriyaṁ vīriyindriyaṁ vīriyabalaṁ sammāvāyāmo.

So paccekasambuddho iminā padhānena upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato.

Tasmā so paccekasambuddho padhānavāti—

saṅkhātadhammo niyato padhānavā, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Taṇhakkhayaṁ patthayamappamatto,

Aneḷamūgo sutavā satīmā;

Saṅkhātadhammo niyato padhānavā,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Sīhova saddesu asantasanto,</b>

<b>Vātova jālamhi asajjamāno;</b>

<b>Padumaṁva toyena alimpamāno</b>,

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Sīhova saddesu asantasanto</b>ti yathā sīho migarājā saddesu asantāsī aparisantāsī anutrāsī anubbiggo anussaṅkī anutrāso abhīrū acchambhī anutrāsī apalāyī, paccekasambuddhopi saddesu asantāsī aparisantāsī anutrāsī anubbiggo anussaṅkī anutrāso abhīrū acchambhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravo vigatalomahaṁso viharatīti—

sīhova saddesu asantasanto.

<b>Vātova jālamhi asajjamāno</b>ti.

<b>Vāto</b>ti puratthimā vātā pacchimā vātā uttarā vātā dakkhiṇā vātā sarajā vātā arajā vātā sītā vātā uṇhā vātā parittā vātā adhimattā vātā verambhavātā pakkhavātā supaṇṇavātā tālapaṇṇavātā vidhūpanavātā.

Jālaṁ vuccati suttajālaṁ.

Yathā vāto jālamhi na sajjati na gaṇhāti na bajjhati na palibajjhati, evameva dve jālā—

taṇhājālañca diṭṭhijālañca …pe…

idaṁ taṇhājālaṁ …pe…

idaṁ diṭṭhijālaṁ.

Tassa paccekasambuddhassa taṇhājālaṁ pahīnaṁ diṭṭhijālaṁ paṭinissaṭṭhaṁ, taṇhājālassa pahīnattā diṭṭhijālassa paṭinissaṭṭhattā so paccekasambuddho rūpe na sajjati sadde na sajjati …pe…

diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu na sajjati na gaṇhāti na bajjhati na palibajjhati nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti—

vātova jālamhi asajjamāno.

<b>Padumaṁva toyena alimpamāno</b>ti padumaṁ vuccati padumapupphaṁ.

Toyaṁ vuccati udakaṁ.

Yathā padumapupphaṁ toyena na limpati na palimpati na upalimpati, alittaṁ apalittaṁ anupalittaṁ, evameva dve lepā—

taṇhālepo ca diṭṭhilepo ca …pe…

ayaṁ taṇhālepo …pe…

ayaṁ diṭṭhilepo.

Tassa paccekasambuddhassa taṇhālepo pahīno, diṭṭhilepo paṭinissaṭṭho.

Taṇhālepassa pahīnattā diṭṭhilepassa paṭinisaṭṭhattā so paccekasambuddho rūpe na limpati sadde na limpati …pe…

diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu na limpati na palimpati na upalimpati, alitto apalitto anupalitto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti—

padumaṁva toyena alimpamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Sīhova saddesu asantasanto,

Vātova jālamhi asajjamāno;

Padumaṁva toyena alimpamāno,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Sīho yathā dāṭhabalī pasayha,</b>

<b>Rājā migānaṁ abhibhuyya cārī;</b>

<b>Sevetha pantāni senāsanāni,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Sīho yathā dāṭhabalī pasayha, rājā migānaṁ abhibhuyya cārī</b>ti yathā sīho migarājā dāṭhabalī dāṭhāvudho sabbe tiracchānagate pāṇe abhibhuyya abhibhavitvā ajjhottharitvā pariyādiyitvā madditvā carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpeti, paccekasambuddhopi paññābalī paññāvudho sabbapāṇabhūte puggale paññāya abhibhuyya abhibhavitvā ajjhottharitvā pariyādiyitvā madditvā carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti—

sīho yathā dāṭhabalī pasayha, rājā migānaṁ abhibhuyya cārī.

<b>Sevetha pantāni senāsanānī</b>ti yathā sīho migarājā araññavanamajjhogāhetvā carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpeti, paccekasambuddhopi araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevati appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhasseyyakāni paṭisallānasāruppāni.

So eko gacchati eko tiṭṭhati eko nisīdati eko seyyaṁ kappeti eko gāmaṁ piṇḍāya pavisati eko paṭikkamati eko raho nisīdati eko caṅkamaṁ adhiṭṭhāti eko carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpetīti—

sevetha pantāni senāsanāni, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Sīho yathā dāṭhabalī pasayha,

Rājā migānaṁ abhibhuyya cārī;

Sevetha pantāni senāsanāni,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Mettaṁ upekkhaṁ karuṇaṁ vimuttiṁ,</b>

<b>Āsevamāno muditañca kāle;</b>

<b>Sabbena lokena avirujjhamāno,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Mettaṁ upekkhaṁ karuṇaṁ vimuttiṁ, āsevamāno muditañca kāle</b>ti so paccekasambuddho mettāsahagatena cetasā ekaṁ disaṁ pharitvā viharati tathā dutiyaṁ … tathā tatiyaṁ … tathā catutthaṁ … iti uddhamadho tiriyaṁ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṁ lokaṁ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjena pharitvā viharati;

karuṇāsahagatena cetasā …pe…

muditāsahagatena cetasā …pe…

upekkhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjena pharitvā viharatīti—

mettaṁ upekkhaṁ karuṇaṁ vimuttiṁ, āsevamāno muditañca kāle.

<b>Sabbena lokena avirujjhamāno</b>ti mettāya bhāvitattā ye puratthimāya disāya sattā te appaṭikūlā honti, ye pacchimāya disāya sattā …pe…

ye uttarāya disāya sattā …

ye dakkhiṇāya disāya sattā …

ye puratthimāya anudisāya sattā …

ye pacchimāya anudisāya sattā …

ye uttarāya anudisāya sattā …

ye dakkhiṇāya anudisāya sattā …

ye heṭṭhimāya disāya sattā …

ye uparimāya disāya sattā …

ye dasasu disāsu sattā te appaṭikūlā honti.

Karuṇāya bhāvitattā …

muditāya bhāvitattā …

upekkhāya bhāvitattā ye puratthimāya disāya sattā …pe…

ye dasasu disāsu sattā te appaṭikūlā honti.

<b>Sabbena lokena avirujjhamāno</b>ti sabbena lokena avirujjhamāno, appaṭivirujjhamāno anāghātiyamāno appaṭihaññamānoti—

sabbena lokena avirujjhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Mettaṁ upekkhaṁ karuṇaṁ vimuttiṁ,

Āsevamāno muditañca kāle;

Sabbena lokena avirujjhamāno,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Rāgañca dosañca pahāya mohaṁ,</b>

<b>Sandālayitvāna saṁyojanāni;</b>

<b>Asantasaṁ jīvitasaṅkhayamhi,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Rāgañca dosañca pahāya mohan</b>ti.

<b>Rāgo</b>ti yo rāgo sārāgo …pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṁ.

<b>Doso</b>ti yo cittassa āghāto …pe… caṇḍikkaṁ asuropo anattamanatā cittassa.

<b>Moho</b>ti dukkhe aññāṇaṁ …pe… avijjālaṅgī moho akusalamūlaṁ.

<b>Rāgañca dosañca pahāya mohan</b>ti so paccekasambuddho rāgañca dosañca mohañca pahāya pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṁ gametvāti—

rāgañca dosañca pahāya mohaṁ.

<b>Sandālayitvāna saṁyojanānī</b>ti.

Dasa saṁyojanāni—

kāmarāgasaṁyojanaṁ paṭighasaṁyojanaṁ …pe… avijjāsaṁyojanaṁ.

<b>Sandālayitvāna saṁyojanānī</b>ti dasa saṁyojanāni sandālayitvā padālayitvā sampadālayitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṁ gametvāti—

sandālayitvāna saṁyojanāni.

<b>Asantasaṁ jīvitasaṅkhayamhī</b>ti so paccekasambuddho jīvitapariyosāne asantāsī anutrāsī anubbiggo anussaṅkī anutrāso abhīrū acchambhī anutrāsī apalāyī pahīnabhayabheravo vigatalomahaṁso viharatīti—

asantasaṁ jīvitasaṅkhayamhi, eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Rāgañca dosañca pahāya mohaṁ,

Sandālayitvāna saṁyojanāni;

Asantasaṁ jīvitasaṅkhayamhi,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

<b>Bhajanti sevanti ca kāraṇatthā,</b>

<b>Nikkāraṇā dullabhā ajja mittā;</b>

<b>Attatthapaññā asucī manussā,</b>

<b>Eko care khaggavisāṇakappo. </b>

<b>Bhajanti sevanti ca kāraṇatthā</b>ti attatthakāraṇā paratthakāraṇā ubhayatthakāraṇā diṭṭhadhammikatthakāraṇā samparāyikatthakāraṇā paramatthakāraṇā bhajanti sambhajanti sevanti nisevanti saṁsevanti paṭisevantīti—

bhajanti sevanti ca kāraṇatthā.

<b>Nikkāraṇā dullabhā ajja mittā</b>ti dve mittā—

agārikamitto ca anāgārikamitto ca …pe…

ayaṁ agārikamitto …pe…

ayaṁ anāgārikamitto.

<b>Nikkāraṇā dullabhā ajja mittā</b>ti ime dve mittā akāraṇā nikkāraṇā ahetū appaccayā dullabhā dulladdhā sudulladdhā ti—

nikkāraṇā dullabhā ajja mittā.

<b>Attatthapaññā asucī manussā</b>ti.

<b>Attatthapaññā</b>ti attano atthāya attano hetu attano paccayā attano kāraṇā bhajanti sambhajanti sevanti nisevanti saṁsevanti paṭisevanti ācaranti samācaranti payirupāsanti paripucchanti paripañhantīti—

attatthapaññā.

<b>Asucī manussā</b>ti asucinā kāyakammena samannāgatāti asucī manussā, asucinā vacīkammena samannāgatāti asucī manussā, asucinā manokammena samannāgatāti asucī manussā, asucinā pāṇātipātena …pe…

asucinā adinnādānena …

asucinā kāmesumicchācārena …

asucinā musāvādena …

asuciyā pisuṇāya vācāya samannāgatā …

asuciyā pharusāya vācāya samannāgatā …

asucinā samphappalāpena samannāgatā …

asuciyā abhijjhāya samannāgatā …

asucinā byāpādena samannāgatāti asucī manussā, asuciyā micchādiṭṭhiyā samannāgatāti asucī manussā, asuciyā cetanāya samannāgatāti asucī manussā, asuciyā patthanāya samannāgatāti asucī manussā, asucinā paṇidhinā samannāgatāti asucī manussā, asucī hīnā nihīnā omakā lāmakā chatukkā parittāti—

attatthapaññā asucī manussā.

<b>Eko care khaggavisāṇakappo</b>ti.

<b>Eko</b>ti so paccekasambuddho pabbajjāsaṅkhātena eko …pe…

<b>care</b>ti aṭṭha cariyāyo …pe…

<b>khaggavisāṇakappo</b>ti yathā khaggassa nāma visāṇaṁ ekaṁ hoti adutiyaṁ …pe…

eko care khaggavisāṇakappo.

Tenāha so paccekasambuddho—

“Bhajanti sevanti ca kāraṇatthā,

Nikkāraṇā dullabhā ajja mittā;

Attatthapaññā asucī manussā,

Eko care khaggavisāṇakappo”ti.

Catuttho vaggo.

Khaggavisāṇasuttaniddeso ekūnavīsatimo.

Ajito tissametteyyo,

puṇṇako atha mettagū;

Dhotako upasīvo ca,

nando ca atha hemako.

Todeyyakappā dubhayo,

jatukaṇṇī ca paṇḍito;

Bhadrāvudho udayo ca,

posālo cāpi brāhmaṇo;

Mogharājā ca medhāvī,

piṅgiyo ca mahāisi.

Soḷasānaṁ panetesaṁ,

brāhmaṇānaṁva sāsanaṁ;

Pārāyanānaṁ niddesā,

tattakā ca bhavanti hi.

Khaggavisāṇasuttānaṁ,

niddesāpi tatheva ca;

Niddesā duvidhā ñeyyā,

paripuṇṇā sulakkhitāti.

Cūḷaniddesapāḷi niṭṭhitā.