Jātaka
Asītinipāta
Cūḷahaṁsavagga
1 Cūḷahaṁsajātaka
“Sumukha anupacinantā,
pakkamanti vihaṅgamā;
Gaccha tuvampi mā kaṅkhi,
natthi baddhe sahāyatā”.
“Gacche vāhaṁ na vā gacche,
na tena amaro siyaṁ;
Sukhitaṁ taṁ upāsitvā,
dukkhitaṁ taṁ kathaṁ jahe.
Maraṇaṁ vā tayā saddhiṁ,
jīvitaṁ vā tayā vinā;
Tadeva maraṇaṁ seyyo,
yañce jīve tayā vinā.
Nesa dhammo mahārāja,
yaṁ taṁ evaṁ gataṁ jahe;
Yā gati tuyhaṁ sā mayhaṁ,
ruccate vihagādhipa”.
“Kā nu pāsena baddhassa,
gati aññā mahānasā;
Sā kathaṁ cetayānassa,
muttassa tava ruccati.
Kaṁ vā tvaṁ passase atthaṁ,
mama tuyhañca pakkhima;
Ñātīnaṁ vāvasiṭṭhānaṁ,
ubhinnaṁ jīvitakkhaye.
Yaṁ na kañcanadepiñcha,
Andhena tamasā gataṁ;
Tādise sañcajaṁ pāṇaṁ,
Kamatthamabhijotaye”.
“Kathaṁ nu patataṁ seṭṭha,
Dhamme atthaṁ na bujjhasi;
Dhammo apacito santo,
Atthaṁ dasseti pāṇinaṁ.
Sohaṁ dhammaṁ apekkhāno,
dhammā catthaṁ samuṭṭhitaṁ;
Bhattiñca tayi sampassaṁ,
nāvakaṅkhāmi jīvitaṁ.
Addhā eso sataṁ dhammo,
yo mitto mittamāpade;
Na caje jīvitassāpi,
hetudhammamanussaraṁ”.
“Svāyaṁ dhammo ca te ciṇṇo,
bhatti ca viditā mayi;
Kāmaṁ karassu mayhetaṁ,
gacchevānumato mayā.
Api tvevaṁ gate kāle,
yaṁ khaṇḍaṁ ñātinaṁ mayā;
Tayā taṁ buddhisampannaṁ,
assa paramasaṁvutaṁ”.
Iccevaṁ mantayantānaṁ,
Ariyānaṁ ariyavuttinaṁ;
Paccadissatha nesādo,
Āturānamivantako.
Te sattumabhisañcikkha,
dīgharattaṁ hitā dijā;
Tuṇhīmāsittha ubhayo,
na sañcalesumāsanā.
Dhataraṭṭhe ca disvāna,
samuḍḍente tato tato;
Abhikkamatha vegena,
dijasattu dijādhipe.
So ca vegenabhikkamma,
āsajja parame dije;
Paccakamittha nesādo,
baddhā iti vicintayaṁ.
Ekaṁva baddhamāsīnaṁ,
abaddhañca punāparaṁ;
Āsajja baddhamāsīnaṁ,
pekkhamānamadīnavaṁ.
Tato so vimatoyeva,
paṇḍare ajjhabhāsatha;
Pavaḍḍhakāye āsīne,
dijasaṅghagaṇādhipe.
“Yannu pāsena mahatā,
baddho na kurute disaṁ;
Atha kasmā abaddho tvaṁ,
balī pakkhi na gacchasi.
Kiṁ nu tyāyaṁ dijo hoti,
mutto baddhaṁ upāsasi;
Ohāya sakuṇā yanti,
kiṁ eko avahīyasi”.
“Rājā me so dijāmitta,
sakhā pāṇasamo ca me;
Neva naṁ vijahissāmi,
yāva kālassa pariyāyaṁ”.
“Kathaṁ panāyaṁ vihaṅgo,
nāddasa pāsamoḍḍitaṁ;
Padañhetaṁ mahantānaṁ,
boddhumarahanti āpadaṁ”.
“Yadā parābhavo hoti,
poso jīvitasaṅkhaye;
Atha jālañca pāsañca,
āsajjāpi na bujjhati.
Api tveva mahāpañña,
pāsā bahuvidhā tatā;
Guyhamāsajja bajjhanti,
athevaṁ jīvitakkhaye”.
“Api nāyaṁ tayā saddhiṁ,
saṁvāsassa sukhudrayo;
Api no anumaññāsi,
api no jīvitaṁ dade”.
“Na ceva me tvaṁ baddhosi,
napi icchāmi te vadhaṁ;
Kāmaṁ khippamito gantvā,
jīva tvaṁ anigho ciraṁ”.
“Nevāhametamicchāmi,
aññatretassa jīvitā;
Sace ekena tuṭṭhosi,
muñcetaṁ mañca bhakkhaya.
Ārohapariṇāhena,
tulyāsmā vayasā ubho;
Na te lābhena jīvatthi,
etena niminā tuvaṁ.
Tadiṅgha samapekkhassu,
hotu giddhi tavamhasu;
Maṁ pubbe bandha pāsena,
pacchā muñca dijādhipaṁ.
Tāvadeva ca te lābho,
katāssa yācanāya ca;
Mitti ca dhataraṭṭhehi,
yāvajīvāya te siyā”.
“Passantu no mahāsaṅghā,
tayā muttaṁ ito gataṁ;
Mittāmaccā ca bhaccā ca,
puttadārā ca bandhavā.
Na ca te tādisā mittā,
bahūnaṁ idha vijjati;
Yathā tvaṁ dhataraṭṭhassa,
pāṇasādhāraṇo sakhā.
So te sahāyaṁ muñcāmi,
hotu rājā tavānugo;
Kāmaṁ khippamito gantvā,
ñātimajjhe virocatha”.
“So patīto pamuttena,
bhattunā bhattugāravo;
Ajjhabhāsatha vakkaṅgo,
vācaṁ kaṇṇasukhaṁ bhaṇaṁ.
Evaṁ luddaka nandassu,
saha sabbehi ñātibhi;
Yathāhamajja nandāmi,
muttaṁ disvā dijādhipaṁ”.
“Ehi taṁ anusikkhāmi,
Yathā tvamapi lacchase;
Lābhaṁ tavāyaṁ dhataraṭṭho,
Pāpaṁ kiñci na dakkhati.
Khippamantepuraṁ netvā,
rañño dassehi no ubho;
Abaddhe pakatibhūte,
kāje ubhayato ṭhite.
Dhataraṭṭhā mahārāja,
haṁsādhipatino ime;
Ayañhi rājā haṁsānaṁ,
ayaṁ senāpatītaro.
Asaṁsayaṁ imaṁ disvā,
haṁsarājaṁ narādhipo;
Patīto sumano vitto,
bahuṁ dassati te dhanaṁ”.
Tassa taṁ vacanaṁ sutvā,
kammunā upapādayi;
Khippamantepuraṁ gantvā,
rañño haṁse adassayi;
Abaddhe pakatibhūte,
kāje ubhayato ṭhite.
“Dhataraṭṭhā mahārāja,
haṁsādhipatino ime;
Ayañhi rājā haṁsānaṁ,
ayaṁ senāpatītaro”.
“Kathaṁ panime vihaṅgā,
tava hatthattamāgatā;
Kathaṁ luddo mahantānaṁ,
issare idha ajjhagā”.
“Vihitā santime pāsā,
pallalesu janādhipa;
Yaṁ yadāyatanaṁ maññe,
dijānaṁ pāṇarodhanaṁ.
Tādisaṁ pāsamāsajja,
haṁsarājā abajjhatha;
Taṁ abaddho upāsīno,
mamāyaṁ ajjhabhāsatha.
Sudukkaraṁ anariyehi,
dahate bhāvamuttamaṁ;
Bhatturatthe parakkanto,
dhammayutto vihaṅgamo.
Attanāyaṁ cajitvāna,
jīvitaṁ jīvitāraho;
Anutthunanto āsīno,
bhattu yācittha jīvitaṁ.
Tassa taṁ vacanaṁ sutvā,
pasādamahamajjhagā;
Tato naṁ pāmuciṁ pāsā,
anuññāsiṁ sukhena ca.
So patīto pamuttena,
bhattunā bhattugāravo;
Ajjhabhāsatha vakkaṅgo,
vācaṁ kaṇṇasukhaṁ bhaṇaṁ.
‘Evaṁ luddaka nandassu,
saha sabbehi ñātibhi;
Yathāhamajja nandāmi,
muttaṁ disvā dijādhipaṁ.
Ehi taṁ anusikkhāmi,
yathā tvamapi lacchase;
Lābhaṁ tavāyaṁ dhataraṭṭho,
pāpaṁ kiñci na dakkhati.
Khippamantepuraṁ netvā,
rañño dassehi no ubho;
Abaddhe pakatibhūte,
kāje ubhayato ṭhite.
“Dhataraṭṭhā mahārāja,
haṁsādhipatino ime;
Ayañhi rājā haṁsānaṁ,
ayaṁ senāpatītaro”.
Asaṁsayaṁ imaṁ disvā,
haṁsarājaṁ narādhipo;
Patīto sumano vitto,
bahuṁ dassati te dhanaṁ’.
Evametassa vacanā,
ānītāme ubho mayā;
Ettheva hi ime āsuṁ,
ubho anumatā mayā.
Soyaṁ evaṁ gato pakkhī,
dijo paramadhammiko;
Mādisassa hi luddassa,
janayeyyātha maddavaṁ.
Upāyanañca te deva,
nāññaṁ passāmi edisaṁ;
Sabbasākuṇikāgāme,
taṁ passa manujādhipa”.
Disvā nisinnaṁ rājānaṁ,
pīṭhe sovaṇṇaye subhe;
Ajjhabhāsatha vakkaṅgo,
vācaṁ kaṇṇasukhaṁ bhaṇaṁ.
“Kaccinnu bhoto kusalaṁ,
kacci bhoto anāmayaṁ;
Kacci raṭṭhamidaṁ phītaṁ,
dhammena manusāsasi”.
“Kusalañceva me haṁsa,
Atho haṁsa anāmayaṁ;
Atho raṭṭhamidaṁ phītaṁ,
Dhammena manusāsahaṁ”.
“Kacci bhoto amaccesu,
doso koci na vijjati;
Kacci ca te tavatthesu,
nāvakaṅkhanti jīvitaṁ”.
“Athopi me amaccesu,
doso koci na vijjati;
Athopi te mamatthesu,
nāvakaṅkhanti jīvitaṁ”.
“Kacci te sādisī bhariyā,
assavā piyabhāṇinī;
Puttarūpayasūpetā,
tava chandavasānugā”.
“Atho me sādisī bhariyā,
assavā piyabhāṇinī;
Puttarūpayasūpetā,
mama chandavasānugā.
Bhavantaṁ kacci nu mahā-
sattuhatthattataṁ gato;
Dukkhamāpajji vipulaṁ,
tasmiṁ paṭhamamāpade.
Kacci yantāpatitvāna,
daṇḍena samapothayi;
Evametesaṁ jammānaṁ,
pātikaṁ bhavati tāvade”.
“Khemamāsi mahārāja,
evamāpadiyā sati;
Na cāyaṁ kiñci rasmāsu,
sattūva samapajjatha.
Paccagamittha nesādo,
pubbeva ajjhabhāsatha;
Tadāyaṁ sumukhoyeva,
paṇḍito paccabhāsatha.
Tassa taṁ vacanaṁ sutvā,
pasādamayamajjhagā;
Tato maṁ pāmucī pāsā,
anuññāsi sukhena ca.
Idañca sumukheneva,
etadatthāya cintitaṁ;
Bhoto sakāsegamanaṁ,
etassa dhanamicchatā”.
“Svāgatañcevidaṁ bhavataṁ,
patīto casmi dassanā;
Eso cāpi bahuṁ vittaṁ,
labhataṁ yāvadicchati”.
Santappayitvā nesādaṁ,
bhogehi manujādhipo;
Ajjhabhāsatha vakkaṅgaṁ,
vācaṁ kaṇṇasukhaṁ bhaṇaṁ.
“Yaṁ khalu dhammamādhīnaṁ,
vaso vattati kiñcanaṁ;
Sabbatthissariyaṁ tava,
taṁ pasāsa yadicchatha.
Dānatthaṁ upabhottuṁ vā,
yaṁ caññaṁ upakappati;
Etaṁ dadāmi vo vittaṁ,
issariyaṁ vissajāmi vo”.
“Yathā ca myāyaṁ sumukho,
ajjhabhāseyya paṇḍito;
Kāmasā buddhisampanno,
taṁ myāssa paramappiyaṁ”.
“Ahaṁ khalu mahārāja,
nāgarājārivantaraṁ;
Paṭivattuṁ na sakkomi,
na me so vinayo siyā.
Amhākañceva so seṭṭho,
tvañca uttamasattavo;
Bhūmipālo manussindo,
pūjā bahūhi hetuhi.
Tesaṁ ubhinnaṁ bhaṇataṁ,
vattamāne vinicchaye;
Nantaraṁ paṭivattabbaṁ,
pessena manujādhipa”.
“Dhammena kira nesādo,
paṇḍito aṇḍajo iti;
Na heva akatattassa,
nayo etādiso siyā.
Evaṁ aggapakatimā,
evaṁ uttamasattavo;
Yāvatatthi mayā diṭṭhā,
nāññaṁ passāmi edisaṁ.
Tuṭṭhosmi vo pakatiyā,
vākyena madhurena ca;
Eso cāpi mamacchando,
ciraṁ passeyya vo ubho”.
“Yaṁ kiccaṁ parame mitte,
katamasmāsu taṁ tayā;
Pattā nissaṁsayaṁ tyāmhā,
bhattirasmāsu yā tava.
Aduñca nūna sumahā,
ñātisaṅghassa mantaraṁ;
Adassanena asmākaṁ,
dukkhaṁ bahūsu pakkhisu.
Tesaṁ sokavighātāya,
Tayā anumatā mayaṁ;
Taṁ padakkhiṇato katvā,
Ñātiṁ passemurindama.
Addhāhaṁ vipulaṁ pītiṁ,
bhavataṁ vindāmi dassanā;
Eso cāpi mahā attho,
ñātivissāsanā siyā”.
Idaṁ vatvā dhataraṭṭho,
haṁsarājā narādhipaṁ;
Uttamaṁ javamanvāya,
ñātisaṅghaṁ upāgamuṁ.
Te aroge anuppatte,
disvāna parame dije;
Kekāti makaruṁ haṁsā,
puthusaddo ajāyatha.
Te patītā pamuttena,
bhattunā bhattugāravā;
Samantā parikiriṁsu,
aṇḍajā laddhapaccayā.
Evaṁ mittavataṁ atthā,
sabbe honti padakkhiṇā;
Haṁsā yathā dhataraṭṭhā,
ñātisaṅghaṁ upāgamunti.
Cūḷahaṁsajātakaṁ paṭhamaṁ.